De vaandeldrager van Rembrandt vanaf 1 november te zien in het Mauritshuis

De vaandeldrager van Rembrandt vanaf 1 november te zien in het Mauritshuis

Vanaf vandaag, 1 november tot 30 november is het schilderij De vaandeldrager van Rembrandt te zien in de Gouden Zaal van het Mauritshuis. Het schilderij uit 1636 maakt een tournee door Nederland en is na het Noordbrabants Museum vanaf 1 november in Den Haag te zien. 

De vaandeldrager behoort tot de absolute meesterwerken van Rembrandt en is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van Nederland. In dit grote portret schildert Rembrandt mogelijk zichzelf: rebels en vol bravoure. Het portret werd zijn artistieke doorbraak, die zou leiden tot de opdracht voor De Nachtwacht.

Aankoop door Nederlandse staat 

Eind januari 2022 werd De vaandeldrager aangekocht door de Nederlandse Staat met steun van de Vereniging Rembrandt, de VriendenLoterij en het Rijksmuseum Fonds. De vaandeldrager is volgens kenners het belangrijkste werk van Rembrandt dat zich voor aankoop nog in particuliere handen bevond. De rondreis door Nederland wordt mogelijk gemaakt door de VriendenLoterij, de Vereniging Rembrandt en het Rijksmuseum. 

Ambitieus meesterstuk

De vaandeldrager kwam tot stand in 1636, het jaar waarin Rembrandt net voor zichzelf was begonnen. Daaraan voorafgaand had hij vijf jaar lang portretten geschilderd voor kunsthandelaar Hendrick Uylenburgh. Het mag duidelijk zijn dat de jonge schilder met De vaandeldrager wilde laten zien wat hij kon, het is een ambitieus meesterstuk. De schildertoets is los, het licht-donker contrast is zo sterk dat het lijkt of de krijger in een schijnwerper staat. Met zijn krijgshaftige walrussnor, zijn dolk en zwaard is het duidelijk dat er niet met hem te spotten valt. Maar het belangrijkste dat hij bij zich heeft is de grote witte vlag. Het dragen van het vaandel was één van de eervolste functies in het leger en de schutterij. De vaandeldrager is gehuld in ouderwetse, 16de-eeuwse kleding, die in die tijd al niet meer werd gedragen. Daarmee maakt Rembrandt deze vaandeldrager tot een historische figuur. Maar het belangrijkste dat hij bij zich heeft is de grote witte vlag. Het dragen van het vaandel was een van de eervolste functies in het leger en de schutterij.

Optisch trucje

De dikke, bijna grove penseelstreken dragen in hoge mate bij aan de illusie dat de elleboog van de vaandeldrager de ruimte van de toeschouwer in steekt. Dit gaat gepaard met een ander optisch trucje, dat van het atmosferisch perspectief: hoe ver­der weg een object zich in het schilderij bevindt, hoe waziger het eruitziet. Dit al in de oudheid bekende stijlmiddel werd vooral toegepast bij landschappen, maar Rembrandt gebruikte het hier voor de knoop van de sjerp bij de rechterschouder, die hij slechts aangaf met enkele kronkellijntjes. Vermoedelijk koos Rembrandt voor dit doek met opzet een beperkt palet van voornamelijk bruinen en grijzen om zijn betoverende toepassing van licht en schaduw zo goed mogelijk te laten uitkomen. Daaraan voegde hij ter verlevendiging gele, lichtgroene en roze accenten toe in de belichte gedeelten. Dit subtiele kleurgebruik is kenmerkend voor Rembrandts stijl in de tweede helft van de jaren 1630.

Met zijn leven

De vaandeldrager was verplicht er ‘buitengewone zorg voor te dragen dat zijn vendel wordt behoed’ voor vernieling of roof. Op het slagveld, waar stofwolken en kruit­dampen het zicht van de soldaten belemmerden, diende de banier als baken en verzamelpunt. Maar nog veel belangrijker was de symbolische functie: het vaandel – en in bredere zin de drager ervan – belichaamde de compagnie. Een op de vijand veroverde banier was een zeer gewilde trofee, waarop met alle middelen jacht werd gemaakt. Verlies ervan was een diepe schande. De vaandrig moest die dus met zijn leven verdedigen – desnoods door hem om zijn lijf te wikkelen – liever dan zich het vaandel afhandig te laten maken. Vaandrigs moesten dus ook vrijgezel zijn, ze konden niet riskeren een weduwe en kinderen achter te laten.

De vaandeldrager in het Mauritshuis

De schilderijen van Rembrandt zijn altijd geliefd geweest onder buitenlandse verzamelaars. Ook De vaandeldrager verliet al vrij snel de Nederlandse Republiek. Wanneer precies weten we niet, maar in 1766 werd het doek in Parijs geveild. Begin negentiende eeuw dook het op in Engeland. In 1840 werd het daar gekocht door de bankier James Baron de Rothschild in Parijs. Sindsdien is het bijna tweehonderd jaar in het bezit van de Parijse Rothschilds gebleven. In 1958 liet de familie het schilderij in Den Haag restaureren door de vaste restaurator van het Mauritshuis, Jan Cornelis Traas. Daarna werd het gedurende enkele weken in het Mauritshuis aan het publiek getoond. Nu, bijna 65 jaar later, is De vaandeldrager weer even terug.  

Het volgende museum dat De vaandeldrager zal aandoen is Rijksmuseum Twenthe in Enschede. Na de rondreis (31 juli 2023) is het schilderij blijvend te bewonderen op de Eregalerij van het Rijksmuseum.

13 Rembrandts

Het Mauritshuis heeft in november maar liefst 13 Rembrandts in huis, 11 uit eigen collectie, het beroemde zelfportret van Rembrandt uit 1658 en De vaandeldrager. Het zelfportret van Rembrandt is voor de tentoonstelling Manhattan Masters tot 15 januari uitgeleend door The Frick Collection in New York.  

Elk museum waar De vaandeldrager te zien is, biedt één dag vrije toegang aan zijn bezoekers. Op zondag 6 november is het gehele Mauritshuis daarom gratis te bezoeken.   

https://www.mauritshuis.nl/nu-te-doen/tentoonstellingen/de-vaandeldrager-in-het-mauritshuis/  

https://www.mauritshuis.nl/

Datum:
1 november 2022
Type activiteit:

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0