#kerkverhalen: Magische miniaturen in Catharijneconvent en KB
Van 23 februari t/m 3 juni 2018 presenteren Museum Catharijneconvent en de Koninklijke Bibliotheek (KB) de wonderlijke wereld van miniaturen, minutieus geschilderde illustraties uit middeleeuwse handschriften die een magisch universum vol kleur, fantasiewezens, dieren, figuren en bloemen tonen.
De tentoonstelling brengt de allermooiste exemplaren uit vijftien Nederlandse collecties samen en biedt een uitgelezen kans om deze kwetsbare topstukken van heel dichtbij te bekijken.
Ridders, aapjes, fabeldieren
De vakkundig gemaakte en tot in detail uitgewerkte bloemenranken, jonkvrouwen, ridders, aapjes, vogels, fabeldieren, vlinders en konijnen geven bovendien een kijkje in het kleurrijke leven van de middeleeuwen. Het is heel bijzonder dat er zoveel miniaturen van dit niveau bij elkaar te zien zijn.
De getoonde manuscripten zijn gemaakt in de Zuidelijke Nederlanden in de periode van de tiende tot de zestiende eeuw. Behalve bijbelse taferelen en heiligen zijn er in middeleeuwse boeken ook afbeeldingen te vinden van het dagelijks leven. Ze laten boeren op het land en hertogen tijdens de jacht zien, maar ook belangrijke historische gebeurtenissen, zoals veldslagen en bijeenkomsten van de ridders van de Orde van het Gulden Vlies.
Niet eerder zijn zoveel miniaturen uit de Zuidelijke Nederlanden van deze artistieke kwaliteit bij elkaar getoond. Ze worden vanwege de kwetsbaarheid nooit permanent geëxposeerd. De tentoonstelling biedt een bijzondere kans om deze miniaturen te bewonderen en om topstukken van Vlaamse miniatuurschilders, zoals Simon Marmion, Lieven van Lathem, Willem Vrelant en Simon Bening tot in detail te bestuderen.
Kleur
Een bijzonder aspect van deze delicate kunstwerken is kleur. Veel middeleeuwse objecten hebben in de loop van de tijd hun oorspronkelijke sprankeling verloren. Schilderijen en textiele objecten zijn vaak verkleurd en verschoten, beelden ontdaan van hun kleuren en muurschilderingen verbleekt of tijdens de Reformatie witgekalkt.
Miniaturen daarentegen zien er even stralend uit als toen ze gemaakt werden. Omdat de geschilderde illustraties zich in boeken bevinden, zijn ze weinig aan licht blootgesteld. De kleurrijke voorstellingen brengen de kijker nog steeds in vervoering.
Manuscripten
Boeken behoorden in de middeleeuwen tot het kostbaarste bezit van zowel kerken en kloosters als particulieren. Ze werden gekoesterd en met zorg bewaard. Hoe rijk moest je zijn om dit te kunnen bekostigen? Met wat voor pracht en praal omringden opdrachtgevers zich? Hoe leefden ze en hoe verhoudt zich dat tot onze tijd?
Manuscripten van religieuze en particuliere opdrachtgevers, zoals de Bourgondische hertogen Philips de Goede en Karel de Stoute, maar ook Philips van Kleef en Engelbert van Nassau, schetsen een beeld van de rijkdom in de middeleeuwen.
Magische miniaturen is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de KB, de nationale bibliotheek van Nederland. Deze heeft, naast vele andere collecties, de grootste verzameling versierde middeleeuwse handschriften van Nederland. De mooiste exemplaren hiervan, aangevuld met bruiklenen uit onder andere het Rijksmuseum, Museum Meermanno, de Universiteitsbibliotheken in Utrecht en Groningen en Kasteel Huis Bergh zijn speciaal voor deze gelegenheid bijeengebracht.
Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt de publicatie Zuid-Nederlandse miniatuurkunst. De mooiste verluchte handschriften in Nederlands bezit. Dit rijk geïllustreerde boek is uitgegeven onder redactie van twee experts op het gebied van middeleeuwse handschriften, Anne Margreet W. As-Vijvers en Anne S. Korteweg, in samenwerking met Museum Catharijneconvent, de KB en uitgeverij WBOOKS.
Bijdragen van diverse nationaal en internationaal bekende kunst- en cultuurhistorische specialisten maken dit boek tot een onmisbaar wetenschappelijk naslagwerk op het gebied van middeleeuwse manuscripten.
Activiteitenprogramma
Er is een uitgebreid activiteitenprogramma bij de tentoonstelling. De sectie mediëvistiek van de faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht verzorgt diverse colleges en er zijn lezingen met uiteenlopende thema’s rondom de middeleeuwen, bijvoorbeeld over de symboliek van bloemen, kleurgebruik en heraldiek.
De Tilburg School of Catholic Theology brengt een collegereeks en iedere laatste woensdag van de maand zijn er instaprondleidingen. Bezoekers kunnen in verschillende workshops zelf aan de slag met het maken van een gedecoreerde pagina uit een middeleeuws manuscript. Het overzicht van alle activiteiten staat op de website van het museum: http://bit.ly/2pOcsnH
Afbeeldingen
1) Fragment uit Bijbel, ‘Glazier Rylandts Bijbel’Judith en holofernes, ca 1265, Rijksmuseum Twenthe, 2) Enguerrand de Monstralet, Chroniques de France, Meester van de Gebedenboeken, circa 1500, collectie UB Leiden, 3) Chronique dit Baudouin d’Avesnes Hainaut, circa 1480-’90, collectie KB, foto Jos Uljee, 4) Getijdenboek, detail, Brugge, Geert Groote, ca 1480, collectie Catharijneconvent, foto Marco Sweering, 5) Brevarium, Meester van het Bute Psalter, ca 1277, collectie KB, foto Jos Uljee, 6) Affiche Magische Miniaturen
