Mauritshuis herontdekt schilderij Jan Steen

'Alsof het schilderij rechtstreeks uit het atelier van Jan Steen komt'

Het schilderij De bespotting van Simson uit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) is een echte Jan Steen, tot die conclusie komen specialisten van het Mauritshuis.

Geruime tijd stond het schilderij te boek als een achttiende-eeuwse kopie naar Jan Steen. Ten onrechte, want schilderstijl, techniek en voorstelling passen probleemloos in het oeuvre van de meester zelf. Het schilderij is door het Mauritshuis technisch onderzocht in samenwerking met Shell en door restauratoren van het museum gerestaureerd. Na behandeling vormt de herontdekte Steen uit Antwerpen vanaf 15 februari 2018 een stralend hoogtepunt in de tentoonstelling Jan Steen vertelt.

Een echte Jan Steen

Emilie Gordenker, directeur Mauritshuis: “Bij het selecteren van bruiklenen voor de tentoonstelling Jan Steen vertelt had onze conservator Ariane van Suchtelen sterk het vermoeden dat De bespotting van Simson geen kopie is, maar geschilderd werd door Jan Steen zelf. Na verdere bestudering, restauratie en technisch onderzoek komen we tot de conclusie dat dit schilderij niet alleen geschilderd is door de meester zelf, maar dat het in bijzonder goede staat bewaard is gebleven. Alsof het schilderij rechtstreeks uit het atelier van Jan Steen komt. Heel spannend.”

Manfred Sellink, hoofddirecteur-hoofdconservator van het KMSKA: “Het KMSKA is gesloten omwille van uitgebreide renovatiewerkzaamheden. We grijpen deze sluiting aan om onze kunstwerken als ambassadeurs in buitenlandse musea tentoon te stellen. Onze structurele samenwerking met het Mauritshuis resulteert in tentoonstellingen als Zuiderburen en presentaties als Antonello in de Galerij. Vlaamse meesters uit de KMSKA-collectie worden geconfronteerd met meesterwerken in de vaste opstelling van het Mauritshuis. Een grote baat halen beide instellingen ook uit de uitwisseling van expertise. De toeschrijving aan Jan Steen is een prachtig resultaat van dit bijzondere partnership. Dank zij Mauritshuis is KMSKA een echte Jan Steen rijker!”

Ontdekking tijdens restauratie

Toen restauratoren van het Mauritshuis het schilderij uit Antwerpen aan de achterkant bekeken, ontdekten ze iets bijzonders: het is niet bedoekt. Dit betekent dat er in het verleden nooit een extra steundoek tegen de achterkant van het schilderij is geplakt – een zeldzaamheid bij zeventiende-eeuwse schilderijen. Langs de randen van het doek zitten op regelmatige afstand van elkaar gaatjes, steeds met zo’n 10 cm er tussen. Door die gaatjes was het touw geregen waarmee het doek tijdens het schilderen in een houten raam was bevestigd. In sommige van de gaatjes bleken zelfs nog restanten van dat touw aanwezig. Na het schilderen is het doek uit dit raam gehaald en met spijkertjes op een spanraam bevestigd. Uitzonderlijk is dat het schilderij nu nog op het originele spanraam zit. Ook het verfoppervlak bevindt zich in uitzonderlijk goede staat. Het is heel bijzonder dat een schilderij door de eeuwen heen zo onaangetast is gebleven.

Onderzoekproject Jan Steen

Sinds 2012 werken het Mauritshuis en Shell als Partners in Science samen aan een innovatief materiaaltechnisch onderzoek naar Jan Steen (1626-1679). Doel is om een beter inzicht te krijgen in de chronologie van Steens oeuvre; die is moeilijk te bepalen omdat slechts één op de tien werken van een jaartal is voorzien. Op dit moment zijn al 37 schilderijen van Jan Steen (uit het Mauritshuis en andere collecties) onderzocht, uit alle periodes van zijn loopbaan. Alle schilderijen worden onderzocht met verschillende geavanceerde technieken. In het Shell Technology Centre in Amsterdam worden verfmonsters geanalyseerd met SEM-EDX (een Scanning Elektronen Microscoop met Energie Dispersieve Röntgenstralen). Daarmee kan worden gekeken uit welke chemische elementen een verfmengsel bestaat en hoeveel van elk element in de verf aanwezig is.

In een groot aantal van de onderzochte werken van Steen is het pigment groene aarde aangetroffen: het gaat om een vrij fel type groene aarde, dat in de zeventiende eeuw niet erg gangbaar was. De schilderijen waarin dit is gevonden lijken allemaal uit zijn late periode te stammen. Ook in De bespotting van Simson uit Antwerpen is groene aarde aangetroffen: in de sjerp van de vaandeldrager rechts op het schilderij. Dit gegeven, samen met de informatie over de gronderingslagen, plaatst het schilderij bij werk van Steen uit de jaren 1670. Dit was aan het eind van zijn leven, toen hij was teruggekeerd naar zijn geboorteplaats Leiden. Zo komen we stapje voor stapje meer te weten over het materiaalgebruik van Jan Steen en de chronologie van zijn oeuvre.

Jan Steen vertelt

15 februari - 13 mei 2018

Tijdens de tentoonstelling Jan Steen vertelt toont het Mauritshuis een selectie van de mooiste historiestukken van Jan Steen. Meer informatie over de tentoonstelling: mauritshuis.nl

Afbeeldingen

1) Restauratoren van het Mauritshuis (vlnr) Marya Albrecht en Sabrina Meloni onderzoeken De Bespotting van Simson, c Mauritshuis Den Haag, fotograaf Ivo Hoekstra, 2) Restaurator van het Mauritshuis Sabrina Meloni onderzoekt De Bespotting van Simson, c Mauritshuis Den Haag, fotograaf Ivo Hoekstra, 3) Langs de randen van het doek zitten op regelmatige afstand van elkaar gaatjes, steeds met zo’n 10 centimeter ertussen. Door die gaatjes was het touw geregen waarmee het doek tijdens het schilderen in een houten raam was bevestigd. In sommige van de gaatjes bleken zelfs nog restanten van dat touw aanwezig. c Mauritshuis Den Haag, fotograaf Ivo Hoekstra, 4) Jan Steen, De Bespotting van Simson, c 1675-1676, Doek 65 x 82 cm, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

 

Datum:
15 februari 2018 / 13 mei 2018
Type activiteit:

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0