Burger potentieel

Linda Bouws is directeur van Felix Meritis, huis van de burger. Burgers moeten zich volgens haar betrokken kunnen voelen bij belangrijke maatschappelijke vraagstukken en actief kunnen meedoen in het proces van besluitvorming. De tijd is daar voor een herdefinitie van bestaande machtsstructuren. 

"Over één ding kunnen we het snel eens worden: overal in Europa hebben politieke partijen het moeilijk. Opgericht in een periode waarin het maatschappelijk leven zich binnen de vastomlijnde kaders van de nationale staat afspeelde, boden politieke partijen ook in Nederland grote voordelen voor de aangesloten leden. Zoals dat overigens ook voor leden van vakbonden en kerkgenootschappen het geval was. Partijleden hadden niet alleen toegang tot de macht via de ambtsdragers van de partij, maar ook volop mogelijkheden een hogere plaats in het maatschappelijke domein te bereiken door zich op het juiste moment met de juiste argumentatie in de kijker van het partij-, vakbond- of kerkestablishment te spelen. Het sterk verzuilde medialandschap speelde hierbij een onmisbare, ondersteunende rol. Voor de naar emancipatie en zelfontplooiing strevende burger was een bestaan buiten een van de zuilen gewoon ondenkbaar. Evenals dat nu het geval is, waren ook destijds informele netwerken het maatschappelijk bind- en smeermiddel om ideële, ideologische, religieuze- of persoonlijke doelen te bereiken. De verbindingen liepen echter niet horizontaal, zoals dat nu vaak het geval is, maar verticaal en hiërarchisch. De burger moest deel uitmaken van de gemeenschap, waarbij de gemeenschap de voorwaarden voor opwaartse ontwikkeling binnen de zuil voorschreef. Individuele dwarsverbanden tussen personen van de ene zuil met die van de andere werden ontmoedigd. Alleen in de top van de zuilen was contact met de andersdenkenden mogelijk, maar ook gewenst en geïnstitutionaliseerd. Zo is ons land lange tijd bestuurd. Kamerleden waren niet meer dan pionnen in dit schaakspel.

Nu dit systeem, mede door individualisering, globalisering en digitalisering niet meer functioneert, moeten politieke partijen op zoek naar een nieuwe legitimiteit gebaseerd op ideeën die de links- en rechtsdiscussie overstijgen en naar een nieuw model waar zoveel mogelijk burgers zich in kunnen herkennen en actief kunnen participeren. De burgers moeten zich immers betrokken kunnen voelen bij belangrijke maatschappelijke vraagstukken en de gekozen oplossingen kunnen billijken. Dat vereist een inschakeling van het sociale, culturele en intellectuele kapitaal dat de burgers ter beschikking kunnen stellen. Het vraagstuk is inmiddels niet meer of burgers daartoe bereid zijn, maar veel meer: hoe kan de politiek zo worden georganiseerd dat besluitvormingsprocessen mede gevoed kunnen worden door het burgerpotentieel? Een vraag die de politieke partijen te vaak uit de weg gaan. Hoewel de overheid de mond vol heeft van burgerparticipatie, weet zij niet hoe die betrokkenheid in de praktijk te organiseren en te implementeren op een manier die werkelijk verandering teweeg kan gaan brengen. Logisch dus dat steeds meer burgers zelf proberen, in overleg met andere burgers, concepten te ontwikkelen met als uiteindelijk doel te komen tot een andere inrichting van het politieke model en proces. Hier en daar zijn levensvatbare initiatieven waarneembaar. Zij ontstijgen de reguliere netwerkvorming omdat ze niet gericht zijn op het behartigen van het directe groepsbelang van een betrekkelijk homogene groep gelijkgestemden, maar juist het dienen van het algemeen belang hoog in het vaandel hebben, dat overigens om eerder genoemde redenen opnieuw uitgevonden moet worden. 

Dat kan alleen door de tijd te nemen om na te denken, kennis uit vele disciplines te bundelen en in te zetten als innovatieve motor voor een samenleving waar volop ruimte is voor actief burgerschap. Rust en actie!

In het nieuwe politieke landschap zijn de volgende vraagstukken van belang: die van een breed gedragen moraal en identiteit; die van het creëren van een ethische marktmoraal; de verhouding tussen individu en samenleving; en die van een herdefinitie van bestaande machtsstructuren. Daarnaast moet de uitkomst van deze vraagstukken vertaald worden in het vigerende beleid (want die urgentie voelen steeds meer mensen). Inmiddels is een nieuwe generatie denkers, politici, beleidsmakers en kunstenaars aangetreden, die deze begrippen ter discussie stelt, allen gedreven door betrokkenheid met de samenleving. Felix Meritis biedt hen volop de ruimte, zoals de regelmatige bezoeker heeft kunnen waarnemen.

Wij hopen in de aanloop naar het 'Europees jaar van de burger 2013' nog meer gastvrijheid te bieden aan hen die zich aangesproken voelen door de uitdaging van een meer actief burgerschap."