Comeniusprijs 2015 naar Geert Mak

De inzet van schrijver en journalist Geert Mak om de nabije geschiedenis tastbaar te maken voor een breed publiek werd op 21 maart beloond met de Comeniusprijs 2015. In de Grote kerk van Naarden sprak hij zijn dankwoord uit.

Mak sprak met bescheidenheid. "Het is een inspirerende prijs, omdat het een voorrecht is in de voetsporen te mogen treden van iemand als Comenius." Comenius was een groot denker, een voorvechter van de vrede, een spiritueel mens en een briljant pedagoog. De prijs maakt hem ook verlegen. “Omdat ik besef dat ik op de schouders van zovelen sta: mijn ouders, vrienden, wetenschappers, mijn vrouw, die heel dicht bij mij staat. Nooit maar dan ook nooit presteer je iets alleen.”

Eigen zondagen scheppen, hoe moet dat?

De tijd waarin we nu leven is volgens Mak te vergelijken met die van Comenius: de zeventiende eeuw. Het was een tijd van godsdienstoorlogen, waaronder de Tachtigjarige Oorlog, de Dertigjarige Oorlog, de Hugenotenoorlogen. Het was een tijd van paradigmawisseling, net als nu. Destijds wilde men af van de toenmalige machthebbers, het feodale stelsel. Nu is het joods/christelijke traditie aan de beurt. De tijden zijn snel veranderd. Van een  religieuze samenleving naar een seculiere. “Ik ben gewoon een gereformeerde jongen, mijn kinderen hebben niks meer met geloof.” Met de woorden van Kees Fens, stelt Mak "dat tweeduizend jaar bindmiddelen in een klap terzijde zijn geschoven. Dit betekent dat ook de moraal die daarbij hoorde ineens niet meer geldig is. We moeten opzoek naar nieuwe waarden. We moeten onze eigen zondagen scheppen. Maar hoe doen we dat als God omzet is geworden?”

Kijken in de afgrond

Mak verwijst naar de Eurocrisis (eigenlijk een bankencrisis), die afgewenteld wordt op de burger. De spelers van de banken, de verantwoordelijken gaan vrijaf. Hij wil niet beweren dat het er vroeger beter aan toe ging. Maar toen was er een gedeelde moraal, een waardesysteem waaraan mensen zich konden spiegelen. Dat is er nu niet meer. Het boek van Joris Luyendijk over dit onderwerp Dit kan niet waar zijn - Onder bankiers raadt hij iedereen aan. “Je kunt veel leren van Luyendijk: je kijkt in de afgrond van de amoraliteit. Het gaat daarbij niet zozeer om de mensen die er werken. Ze zijn als je ze een op een spreekt stuk voor stuk aardig en normaal. Het is het systeem dat niet deugt.“

"Het nu zaak, net als Comenius deed, de verloren menselijkheid centraal te stellen. We kunnen zoals de filosoof David Brooks voorstelt naar een nieuw secularisme, met nieuwe waarden die ons kunnen betoveren. We kunnen ook, en daar ben ik meer van, onze traditie vasthouden en die nieuw leven inblazen. Het is een zoektocht, die toen plaats vond en nu weer.“

Meester van dwarsverbanden

De meester van de dwarsverbanden. Zo noemt de jury van de Comeniusprijs Geert Mak. Kleine gebeurtenissen die hij beschrijft werpen licht op de grote geschiedenis. Grote gebeurtenissen zijn soms niet zo groot als ze lijken. Als geen ander laat hij in zijn boeken zien hoe antropologische, staatkundige en religieuze tradities samenvallen en in elkaar grijpen. En ze lezen ook nog eens weg als een spannend jongensboek. In Europa - reizen door de twintigste eeuw en Reizen zonder John (over reizen in Amerika) noemde de jury baanbrekend. Later dit jaar krijgt Mak ook de Gouden Ganzenveer voor betrokkenheid bij de nationale en internationale geschiedenis en actualiteit.

Geert Mak

Schrijver en journalist Geert Mak werd geboren op 4 december 1946 in Vlaardingen. Hij is de zoon van de gereformeerde predikant Catrinus Mak. Zijn moeder was Geertje van der Molen. Geert groeide op in Hurdegaryp en in Leeuwarden. In De eeuw van mijn vader schrijft hij over het gezin waarin hij opgoeide. Hij voltooide het gymnasium in Leeuwarden. Daarna studeerde hij rechten en sociologie aan de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam studeerde. Naast zijn studie werkte hij als fractiemedewerker van de Pacifistisch Socialistische Partij. Hij werkte daarna als universitair docent staats- en vreemdelingenrecht. Verder schreef hij een groot aantal veel verkochte en gelezen boeken, waaronder:

• In de ban van de krekel, in de ban van de mier (2015)
• Thuis in de tijd (2014)
• Reizen zonder John. Op zoek naar Amerika (2014)
• In Europa - reizen door de twintigste eeuw (2004)
• De eeuw van mijn vader (1999)
• Hoe God verdween uit Jorwerd (1996)
• Een kleine geschiedenis van Amsterdam (1995)