De opkomst van de burgerstaat

Joop Hazenberg is schrijver, onderzoeker en oprichter van denktank Prospect. Hij gelooft heilig in de staat, maar diezelfde staat zou bij het vormgeven van de samenleving meer moeten samenwerken met burgers en bedrijven.

"Ik ben een van de weinige Nederlanders die blij is met de ingrijpende bezuinigingen. En precies omdat ze ingrijpend zijn. Gedwongen door de economische realiteit en de onbetaalbaarheid van de verzorgingsstaat, moeten maatschappelijke organisaties, die decennialang ingekapseld zijn in de staatsstructuren, ineens meer op eigen benen staan. Sommige van hen zullen omvallen, wat zal leiden tot een verschraling van het culturele aanbod en de zorg en dienstverlening aan burgers. Maar de meeste organisaties hebben door de afgeknepen budgetten juist een prachtige kans om zichzelf opnieuw uit te vinden en meer aansluiting te vinden op de onderstroom van de samenleving. Een onderstroom die vroeg of laat zal leiden tot de totstandkoming van de burgerstaat: een maatschappij waarin de sociale cohesie niet door de staat, maar door burgers wordt geregeld.

Al enige jaren geef ik lezingen en schrijf ik artikelen en boeken over de opkomst van deze burgerstaat, die weer een uitvloeisel is van de netwerksamenleving. Een samenleving waarin niet de grote, hiërarchische structuren van overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties de dienst uitmaken, maar een maatschappij die zich horizontaal organiseert en waarin de centrale macht totaal versnipperd is. Vier jaar geleden keken mijn toehoorders mij nog ongelovig aan als ik over deze verschuiving begon (‘ach, dat hebben we in de jaren zeventig allemaal al voorspeld’), maar tegenwoordig lijkt de netwerksamenleving gemeengoed. De veel prangender vraag die bestuurders van maatschappelijke organisaties en (lokale) overheden nu hebben is: hoe past mijn club nog in zo’n netwerksamenleving? Waar haal ik mijn legitimiteit vandaan? En hoe verhoud ik me tot de zelforganiserende burger?

Dat die burger zich in de netwerksamenleving actief roert, dat is inmiddels wel duidelijk – en hun inzet beperkt zich niet meer tot comités tegen bouwplannen of stichtingen voor schooltjes in Afrika. Gestuwd door de  ICT-revolutie en het immer voortgaande globaliseringsproces ontstaan talloze clubs en clubjes, netwerken en spontane initiatieven die gezamenlijk de humuslaag van de 21e eeuw beginnen te vormen.

Goed, sommige onderzoekers vinden deze maatschappelijke betrokkenheid nog steeds een speeltje van de vaardige elite, bijvoorbeeld omdat het vaak hoogopgeleide mensen betreft die als freelancer hun eigen 4 sociale verzekeringsfonds opzetten, een crowdfundingwebsite voor films beginnen of een politieke jongerenbeweging uit de grond stampen.

Maar ik ben niet cynisch of pessimistisch over het elitaire karakter van de opkomende, zelforganiserende burgerstaat. Je hebt altijd trekkers nodig en die trekkers zijn vaak hoogopgeleid of vaardig in organiseren.

Bovendien komt het profijt van deze burgerstaat toe aan een veel grotere groep mensen. Dankzij Urgenda hebben tienduizenden Nederlanders zonder subsidies goedkoop zonnepanelen kunnen kopen. Door het prachtige werk van Resto Vanharte worden talloze eenzame mensen uit hun isolement getrokken. Stichting Giving Back inspireert vele allochtone jongeren om hun plek in de samenleving op te eisen.

Moet de overheid zich dan maar helemaal terugtrekken uit het sociale domein? Wil je Amerikaanse toestanden? Ben je neoliberaal? Op deze vragen, die ik vaak (op insinuerende toon) voor mijn voeten geworpen krijg, antwoord ik drie keer negatief. Ik geloof heilig in de staat, maar vind dat die veel meer in samenspel met burgers en bedrijven de samenleving kan vormgeven. Deels is dat nodig vanwege de verminderde inkomsten (en toenemende uitgaven) van de staat als gevolg van de economische crisis en de aanstaande vergrijzing. Maar vooral is dat nodig omdat we in de 21e eeuw leven, een tijd waarin instituten het monopolie op kennis en sturing definitief zijn kwijtgeraakt.

Overal zie ik burgers om mij heen, jong en oud, die volop gebruik maken van de mogelijkheden die de netwerksamenleving biedt. Nu nog de bestaande structuren. Dus bestuurders van overheden, vakbonden, maatschappelijke organisaties en kunstclubs: ga écht samenwerken met de mensen voor wie je het allemaal doet, laat je inspireren door de humuslaag en kijk vooral naar nieuwe, onverwachte partners."

Tags

Reageren