De toverlantaarn: een geschiedenis

De toverlantaarn; een geschiedenis

Plaatjes, tekeningen, of dia’s  projecteren was eeuwen geleden zo bijzonder dat het toveren leek.
Magic lantern de Engels naam voor dat apparaat, in feite een voorloper van de beamer, roept andere associaties op dan de Nederlandse -; beide zeggen echter iets over wat ie kon: toveren.
De soms in het Frans gebruikte aanduiding  voor toverlantaarn daarentegen zegt iets over zijn effect : lanterne de peur (la peur = de angst). Angst oproepen.
Angst kies ik als  invalshoek voor het beschrijven van deze geschiedenis.

 De oudste bekende afbeelding van een toverlantaarn is van Johannes de Fontana uit 1420. Een monnik houdt een toverlantaarn vast en projecteert een duivel. Een bijschrift (in het latijn) geeft het effect weer: ‘nachtelijke verschijningen ter verschrikking van de kijkenden.’

oudste tekening

 

Een afbeelding is geen apparaat. Het bestaan van een afbeelding zegt weinig over de uitvinding van het betreffende apparaat. Het blijft de vraag wanneer, en door wie,  de toverlantaarn is uitgevonden. Verschillende personen worden genoemd, en op basis van nationalistische overwegingen wijst men vaak een uitvinder aan uit een bepaald land. Dat deden Denen, Duitsers en ook ons land heeft zijn zogenaamde uitvinder van de toverlantaarn.

Zo was het voor Nederland W. A. Wagenaar die steevast Huygens als uitvinder noemde. En, inderdaad in de complete werken van hem staat een brief uit 1662 aan zijn broer Lodewijk, waarin hij schrijft over de toverlantaarn. Dat enkele feit gecombineerd met het jaartal maakt hem echter nog niet tot de uitvinder.

Uit het toverboek van  Witgeest (1684) komt de volgende afbeelding; een omgebouwde gewone lantaarn. Een beroet glaasje doet dienst als dia.

omgebouwde lantaarn

 

Een fenomeen op het gebied van projectie was E. G. Robert (Robertson). Deze Belg trok door heel Europa met zijn shows waarbij hij projectie op meerdere schermen gebruikte; zowel in opzicht als in doorzicht. Het geluid dat hij gebruikte, versterkte de effecten van geprojecteerde beelden.
Hij gaf zijn voorstellingen in verduisterde zalen. En, mocht nog niet iedereen voldoende onder de indruk zijn van zijn ‘verschrikkingen’ dan liepen er verklede acteurs in de zaal die mensen de stuipen op het lijf joegen. Dat was rond 1800.
Ook hij maakte toen nog steeds gebruik van geprojecteerde duivels. Zie eerste afbeelding boven. 

Voor kinderen waren er speciale voorstellingen.  Ook zij werden bang gemaakt. Bijvoorbeeld met plaatjes van heksen.

Kindervoorstelling

 

Inspelen op angst

Angst is nog steeds een emotie die wordt gebruikt door machthebbers.
Ter legitimatie van de oorlog in Irak gaf Colin Powell een PowerPoint  Presentatie (dia projectie) , in de vergaderzaal van de Verenigde Naties, een diashow die moest aantonen welke verschrikkelijke wapens er in Irak aanwezig waren. Zie: https://www.youtube.com/watch?v=ErlDSJHRVMA
Dat bleek niet zo te zijn. Maar Bush voerde wel zijn oorlog tegen Sadam.

Angst nu.

 

Machthebbers van nu zullen ons niet bang maken met duivels, heksen, spoken of enge wilde beesten.
Zij weten wel beter.
Overigens, de hel doet het als 'gouwe ouwe' nog steeds goed.

 Theresa May premier van het Verenigd Koninkrijk doet haar uiterste best de deal met Europa goedgekeurd te krijgen zo bleek gisteren (13 januari 2019) uit de kop van een Engelse krant waarin een interview met haar stond. Want, zo luidt de krantenkop: stem je niet voor Brexit dan volgt chaos.
Chaos is onzekerheid, verlies van houvast.
Mensen zijn bang voor situaties  die hen kwaad kunnen doen, die ze niet kunnen begrijpen, of hanteren, zodat ze niet zelf in staat zijn het kwaad te bezweren.
Hij die houvast biedt aan angstige-  en onzekere mensen zal steun oogsten. May als redster, en beteugelaar van angst die ze zelf oproept.
Macht en angst, ze gaan te vaak samen.

 

Voor deze korte geschiedenis maakte ik gebruik van de volgende publicatie: 
Diaprojektie. Geschiedenis van het geprojecteerde beeld tot 1930. Loek Raemakers, 1981

Reageren