Het mysterie van de verdwenen soldaat

Het mysterie van de verdwenen soldaat

Restauratie schilderij Pieter de Hooch stelt Mauritshuis voor dilemma

Tijdens restauratiewerkzaamheden aan een schilderij van Pieter de Hooch uit c. 1658-60 is de afbeelding van een man tevoorschijn gekomen. Op het schilderij, Een binnenplaats met een rokende man en een drinkende vrouw, zijn inderdaad een rokende man, een drinkende vrouw en een kind afgebeeld op een voor de Delftse schilder zo kenmerkend Hollands binnenplaatsje.

Oorspronkelijk schilderde De Hooch echter nog een derde figuur, die tussen de man en de vrouw zat: een soldaat in een harnas die een pul bier vasthoudt. Maar ergens in de loop der eeuwen moest hij het veld ruimen. Het Mauritshuis heeft de man nu weer deels weer zichtbaar gemaakt en gaat op zoek naar het antwoord op de vraag wat met de soldaat te doen. Hem weer overschilderen, hem terug restaureren of hem als 'geestverschijning' op het schilderij laten staan?

Verweesde bierpul

Dat er nog een derde persoon aan de tafel zat, was al bekend sinds de jaren '20 van de vorige eeuw toen de bekende restaurator Martin de Wild het werk onder handen nam. Hij legde de soldaat bloot, maakte een zwart-wit foto van hem en schilderde - wat van de soldaat restte- vervolgens weer over. En daarna bleef het schilderij, sinds 1947 in de collectie van het Mauritshuis, enigszins vreemd van opzet. Zijn pijp en zijn geopende bierpul zijn immers nog steeds verweesd aanwezig op de tafel en zijn mantel hangt over een hekje. Hoe de soldaat er heeft uitgezien weten we ook want De Hooch schilderde in dezelfde periode precies hetzelfde tafereel dat nu in de National Gallery in Washington hangt. Op A Dutch Courtyard (c. 1658-60) is de soldaat te zien, glimlachend naar de vrouw die net een glas aan haar mond zet. Beide werken hingen naast elkaar op de tentoonstelling Pieter de Hooch in Delft. Uit de schaduw van Vermeer in Museum Prinsenhof in Delft (oktober 2019-februari 2020). Wie de personen op het schilderij zijn is niet bekend. 

Herinnering uitwissen

De 'grote vragen' die tot nu toe nooit zijn beantwoord: wie liet de soldaat verdwijnen en waarom? Door de verdwijning is het karakter van de twee schilderijen anno 2020 geheel verschillend. In Washington hangt een vrolijk gezelschap van twee soldaten en een vrouw op een binnenplaats. De mannen dagen de vrouw uit tot een drinkspel. Dat weten we omdat zij een pasglas aan haar mond zette. Ze moest steeds verder drinken tot aan het volgende streepje. Het schilderij in Den Haag is meer een intiem tafereel van een man en een vrouw die samen een pauze lijken te nemen. Zeker is dat De Hooch twee identieke kunstwerken schilderde, wat in de 17de eeuw niet ongebruikelijk was. Wilde een latere eigenaar zijn schilderij meer 'uniek' maken? Wilde iemand om persoonlijke reden de herinnering aan de soldaat uitwissen? Vaststaat dat zo'n 180 jaar later de man al geen onderdeel van het gezelschap meer uitmaakte. In 1833 kwam het schilderij voor in een catalogus van de John Smith Gallery in Londen waar het werd beschreven zónder de soldaat. Omdat hetzelfde schilderij sinds 1822 in bezit was van die gallery, kunnen we concluderen dat iemand tussen 1660 en begin 19de eeuw de man heeft gewist. 

Toekomstig lot

Het team van restauratoren van het Mauritshuis staat nu voor het dilemma hoe verder te gaan. Het museum zal in de komende maanden verder wetenschappelijk onderzoek verrichten in samenwerking met externe onderzoekers met ondere andere infrarood, Macro-XRF-(röntgenfluorescentiespectrometrie, Rijksmuseum) en 3d-scanning (TU-Delft) om te zien wat er nog over is van de soldaat en welke pigmenten er gebruikt zijn op het schilderij. Dan zal ook de keuze worden gemaakt wat het toekomstige lot van de soldaat op het schilderij zal zijn.

Afbeeldingen

1) Schilderij De Hooch tijdens behandeling, 2) Schilderij De Hooch tijdens behandeling, detail, 3) Schilderij de Hooch voor behandeling, 4) Foto De Wild jaren ’20, 5) Foto De Wild jaren ’20, detail

https://www.mauritshuis.nl/nl-nl/