In godsnaam, vertel ons een goed verhaal!

Deze september is het VPRO-programma Tegenlicht terug met een nieuwe reeks prikkelende afleveringen over de achtergrond van de actualiteit. De eerste aflevering, 'Digitaal geheugenverlies' wordt op 7 september uitgezonden. Hoe kunnen we onze digitale bestanden bewaren voor de toekomst? En welke rol spelen bibliotheken en archieven nog in onze samenleving? if then is now gaat in samenwerking met Tegenlicht op onderzoek uit en vraagt archivarissen, erfgoedprofessionals en historici om hun mening. Aan het woord Marcel van Kerkvoorde, cultureel ondernemer en kunstenaar:

Een weg, op en af, graan, bossen en lege dorpen. Een knal en een snerpend geluid trekken mijn aandacht. De lucht; een tweetal Mirages buitelen om elkaar heen en flitsen weg richting horizon. Ik fiets in het lege land tussen Amiens en Beauvais op weg naar Parijs. Mijn hand tast naar brood in mijn fietstas. Als daar nu eens een telefoon zou zitten, zou ik opnemen. Is het geloofwaardig als ik vertel waar ik ben? Ik passeer het Canal Souterrain de Riqueval en ben over twee weken weer thuis.

Afgelopen dinsdag, twintig jaar later, weer op de fiets. Ik reik achter mijn rug naar mijn iPhone. Lesley vraagt me in welk dorp we net zijn afgedaald. Ik ga na of mijn gevoel klopt en jawel het is Gulpen. De feiten uit de eerste alinea check ik nu met gemak. De fait divers wat betreft de Mirage en het Canal souterrain de Riqueval, ik zoek ze vlot op. Passeerde ik vroeger plekken van betekenis dan pijnigde ik mijn hersenen over wat ik daar zag. Nu reik ik naar mijn iPhone en voilà.

Schep kansen

Met een enthousiaste groep vrijwilligers dook ik ruim vijftien jaar geleden in de ontwikkeling van het Fort bij Vijfhuizen. Na een enerverende restauratieperiode openden we in 2005 als Kunstfort en startten we als centrum voor actuele kunst. Het Kunstfort is onderdeel van de Stelling van Amsterdam, een ring van forten, batterijen, kazematten, dijken, dammen, sluizen en opslagplaatsen op ongeveer vijftien kilometer afstand van het centrum van Amsterdam. Sinds 1996 heeft de Stelling de Unesco Werelderfgoed-status.

Al snel bleek het een flinke opgave om het Kunstfort op een goede en levensvatbare manier te exploiteren. Zonder in details te treden kan ik vertellen dat deze taak geen sinecure bleek te zijn. De schaarste aan mankracht en middelen dwong ons tot creativiteit. Erfgoed en kunst, het is een serieuze zaak. De digitalisering die in die jaren snel om zich heen greep, geeft veel mogelijkheden om de beperkingen van een kleine erfgoed- en kunstinstelling te omzeilen. Een van die problemen is de beperking van openingstijden. Vanuit de behoefte om toegankelijk te zijn hebben wij de StellingTour, digitale rondleidingen op de Stelling van Amsterdam, ontwikkeld. Nu zijn er routes in de Haarlemmermeer, maar medio september 2014 komen de routes voor de hele Stelling van Amsterdam beschikbaar.

Steek het museum in de broekzak

Zo ontdekte ik de mogelijkheid om het museale verhaal buiten het traditionele museum te vertellen. Want dat is wat de StellingTour doet. Een schilderij, foto of object tonen en door middel van tekst en beeld informatie leveren, kan nu ook buiten het museumgebouw plaats vinden. Met wat bravoure zou je kunnen stellen dat de Stelling van Amsterdam een openluchtmuseum in de openbare ruimte is. Het is niet gebruikelijk om een museum als zodanig te definiëren en binnen de huidige voorwaarden zul je geen lid kunnen worden van de Nederlandse museumvereniging. Toch waag ik een poging.

Een museum kun je zien als een verzameling van objecten en voorwerpen die door de conservator gerangschikt en gepresenteerd wordt en van een context voorzien. De objecten en voorwerpen van het virtuele museum kun je ook rangschikken. Alle technieken die in een traditioneel museum worden toegepast om te informeren zijn beschikbaar. Met digitale mogelijkheden, de smartphone en gps, geef je een nieuwe dimensie aan erfgoed. De toekomst krijgt een ander gezicht. Een museum heeft natuurlijk een bredere taak. Het conserveert, verzamelt en ontsluit de collectie. De StellingTour ontsluit, conserveert en rangschikt via de digitale weg. Je doseert het verhaal, de inhoud en wijst de route en voegt beeld, tekst, audio, film en foto's toe. Je steekt het museum in je broekzak.

Digitalisering als aanjager

Een voorbeeld, tijdens mijn research voor de StellingTour raadpleegde ik het kranten- en tijdschriftenarchief dat door de Koninklijke Bibliotheek de afgelopen jaren is gedigitaliseerd. Het krantenartikel, het verslag van een discussie in de Tweede kamer, het rapport van een bouwkundig ingenieur, brengt het jaar negentienhonderd heel dichterbij. De digitalisering van musea, bibliotheken en erfgoed is de laatste jaren versneld in gang gezet. De overheid, de Europese unie en initiatieven als if then is now, wikipedia en Google Art Project jagen de ontwikkeling en de kennis aan. Erfgoed verandert en kennis, bronnen en informatie komen breed beschikbaar.

De grote toegankelijkheid van digitale bronnen vereenvoudigt de research en verrijkt de verhalen die wij graag willen vertellen. De Amsterdamse school, Rietveld in Utrecht, Dudok in Hilversum, het slagveld van Waterloo allemaal plekken waar een het virtuele museum is in te richten. De ontwikkeling en het denken over innovatieve apps staat niet stil. Slimme jongens en meisjes komen met nieuwe manieren om de ervaring voor de bezoeker zo interessant mogelijk te maken. Ik verwacht dat er technieken uitkristalliseren die de droom, het museum in de broekzak, optimaal zullen verbeelden.

De valkuilen

Digitalisering maakt het gemakkelijk om informatie te delen. Door de toegankelijkheid en beschikbaarheid van internet en netwerken kun je informatie krijgen op elke plaats waar je bent. Dit is een ontwikkeling die niet meer te stoppen is. De digitalisering maakt iedereen enthousiast, maar het enthousiasme heeft ook schaduwzijden. Veel initiatieven ontwikkelen zich vanuit de techniek en dan raakt het verhaal nog al eens ondergesneeuwd. Een goed verhaal vertellen blijft een vak. Het gevaar is dat je blijft hangen in anekdotes. Zorg voor verband tussen de verhalen die je vertelt en hark ze niet hap snap bij elkaar. Triviale feiten vlechten zich zelden tot een verhaal. Een museum is ook niet gebaat bij een willekeurige verzameling.

Nog niet iedereen weet raad met de nieuwe ontwikkeling en bij mij heeft het ook even geduurd voordat ik doorhad waar ik mee bezig was. Menig journalist, contentbeheerder en gebruiker categoriseert de StellingTour onder fiets- of wandelroute. Dat is jammer, fietsen of wandelen is iets heel anders en een digitale tour is geen fiets- of wandeltocht. Je bezoekt een museum.

Tags

Reageren