Viditel, de eerste publieke online informatiedienst in Nederland

Op 7 augustus 1980, 35 jaar geleden, ging de eerste publieke informatiedienst van Nederland in de lucht onder de naam Viditel. Het technisch systeem was gebaseerd op hetzelfde presentatieprotocol van Teletekst, maar Viditel was actief via telecom en later via de kabel. De dienst, van het staatsbedrijf der PTT, werd officieel gelanceerd door minister van Verkeer en Waterstaat Neelie Kroes (op vakantie in Sneek).  (Zie afbeelding 1)

Een krantenbericht van toen:

Viditel in Sneek van start

Mevrouw Neelie Smit-Kroes, staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, heeft gistermiddag in hotel De Wijnberg in Sneek het nieuwe communicatiemiddel Viditel ten doop gehouden. Onder deze naam gaat de PTT een jaar lang een proef nemen met het zogeheten viewdata-systeem. Mevrouw Smit is op het ogenblik met vakantie in Sneek, vandaar dat deze stad was uitgekozen voor de eerste officiële uitzending. Overigens moest de plechtigheid een kwartier worden uitgesteld omdat de stoppen doorsloegen.

Bron: Leeuwarder Courant, 8 augustus 1980

In Boekblad van 24 oktober 1980 schreef Willem Tel de volgende column over de dienst:

‘De stoppen sloegen door bij de opening van de Viditelpraktijkproef op 7 augustus jl. Dit voorval heeft echter niet kunnen verhinderen dat Nederland opgescheept zit met een nieuw openbaar informatiesysteem. U kunt nu met een aangepaste (kleuren)televisie van ca. fl. 3000 (1375 euro), een speciaal kastje van de PTT voor fl. 10 (4,50 euro) per maand en een telefoon informatie opvragen bij de computer in Den Haag.   

Op de lokroep van dit nieuwe medium kwamen banken en verzekeringsbedrijven af, zelfs een partnerbemiddelingsbureau (geen foto’s o.e.r.). Ook de dagblad-, tijdschriften- en boekuitgeverijen hebben zich in het avontuur gestort. De vnu richtte er zelfs een actiecentrum voor in, dat alle opgedane kennis moest doorgeven aan de werkmaatschappijen, icu is vertegenwoordigd door Samsom. En Elsevier-NDU en Kluwer nemen deel in de tele-rage met resp. Infotel en Kluwitel. Verder is Uitgeverij Strengholt opvallend aanwezig.

Het medium viewdata, met de Nederlandse roepnaam Viditel, werd in 1978 aangekondigd als een snel en encyclopedisch medium. Met een druk op de knop zou u alles kunnen opvragen, wat u al jaren had willen weten, maar nooit toegekomen was vanwege de kilometerlange rij boeken, die u zou moeten doorwerken. Kortom: de dagbladen, tijdschriften en naslagwerken zouden zich bedreigd moeten voelen.

Van het overbruggen van de tijdkloof via dit medium is vooralsnog weinig te merken. De meeste uitgevers volstaan met het imiteren van hun papieren produkten en brochures op beeldschermgrootte. En dat gaat met de nodige pijn gepaard. Zo bracht Strengholt de eerste maanden de rubriek ‘De mop van de dag’, die wekelijks werd ingevoerd. Maar er zijn ook enige tekenen van hoop.

Sinds enige weken brengt Tijl Datapress eindelijk vier keer per dag de noteringen van de effecten- en optiebeurzen. Maar deze toepassing lag ook direct voor de hand. Meer creatief is de toepassing van de Dienst Exportbevordering en Exportvoorlichting van het ministerie van Economische Zaken. Deze brengt dagelijks internationale aanbestedingen vers van de telex op Viditel. Dit scheelt het Nederlandse bedrijfsleven één week wachttijd.

Voorlopig blijft Viditel een stadion met publiek, namelijk de gebruikers, en spelers, de informatieleveranciers. Maar het scenario voor het spel én de spelregels moet nog geschreven worden. (Zie afbeelding 2).  

De start

De dienst begon met 150 informatieleveranciers zoals de uitgevers VNU, Kluwer, Wegener, Tijl Data, maar ook de ANWB en Albert Heijn. En er waren zowaar een paar nieuwigheden. Zo was er een eerste vacaturebank, Jobdata van VNU Intermediair, een echte paginatrekker; de dienst werd opgeheven in 1983. En de nationale lieveling KLM kreeg ineens concurrentie van het reisbureau Ad Latjes, dat KLM tickets uit het buitenland tegen een lagere prijs verkocht dan de KLM in Nederland. ANP was aanwezig met een persdient. De Nederlandse dagbladuitgevers lanceerden Krantel; de site bevatte categorieën als die van de krant met buitenland, Binnenland enz. en als er geen nieuws was in een bepaalde categorie dan stond er op de pagina GEEN NIEUWS VANDAAG. Iets vergelijkbaars gebeurde bij BOEKDATA, een dienst die de nieuw verschenen boeken aankondigde: GEEN TITELS VANDAAG. En van de speciale effecten (zeven kleuren en blinken) werd driftig gebruik gemaakt. Zo had CB (toen nog Centraal Boekhuis) met Kerstmis een kerstboom met lichtjes in alle zeven kleuren die ook nog allemaal blinkten.

Een van de grotere projecten in Viditel was Jobdata van Intermediair. Deze uitgeverij, die afhankelijk was van inkomsten uit vacature-advertenties, beschouwde Viditel als een aanslag op haar marktaandeel in de gedrukte media. Meegaan met de nieuwe technologie was dus geboden. Bovendien ontdekte men in Viditel een mogelijkheid tot verkorting van de sollicitatieprocedure dankzij informatie over het adverterende bedrijf en het gebruik van de Viditel-berichtendienst. Om een groot bereik te krijgen, plaatste Jobdata op hogescholen en universiteiten informatiezuilen voor de studenten. In de eerste jaren van Viditel was Jobdata één van de meest populaire rubrieken. In 1985 werd het project stopgezet. Carriere-databanken bleken geen bedreiging voor het gedrukte product, terwijl de meerwaarde gering was.  

Hoge verwachtingen

Toch was de opwinding groot in de eerste maanden. Directeur R. Post van Werner Electronics zei in een interview met vakbladen dat het bedrijf in 1981 5.000 decoders zou verkopen. Maar dit enthousiasme verliep naarmate de gebruikers druppelsgewijs binnenkwamen. Zakelijke gebruikers kwamen wel, maar consumenten bleven thuis. Eind augustus 1981 waren er 180 informatieleveranciers en 3.000 abonnees. Toen zowel de informatieleveranciers en de abonnees vanaf september 1981 het volle pond moesten gaan betalen zakte het aantal informatieleveranceirs drastisch weg tot 130.

Toch bleef de PTT positieve cijfers naar buiten brengen en maakte een klassieke PR fout: opgepompte cijfers. Deze truc  werd door de redactie van Media-info aan de kaak gesteld en leidde tot een intensieve discussie met het Staatsbedrijf der PTT.  De opgepompte cijfers hielpen niet en het was duidelijk dat Viditel een moeilijke weg had te gaan om consumenten aan te trekken. Dus werd er gezocht naar andere wegen zoals videotex over de kabel; een aantrekkelijk vooruitzicht in een dicht bekabeld land, maar de technologie moest nog ontwikkeld worden. Zuid-Limburg werd het gesubsidieerd proefterrein hiervoor. Een echte impuls kwam van de Postbank in 1986 toen de bank startte met elektronisch bankieren. Toch hielp het niet echt, want in september 1989 werd Viditel als dienst gestopt en vervangen door Videotex Nederland.

Waarom faalde Viditel?

Er is een aantal redenen voor. Allereerst, mensen waren nog niet gewend aan elektronische informatiedistributie noch kenden ze de waarde van elektronische informatie en handel. Bovendien was er een perceptieprobleem: wat was het verschil tussen teletekst en Viditel en hoe zat dat met de PC en de aanvankelijke incompatibiliteit? Ook de rol van de PTT als technisch manager, informatiebeheerder en promotor was een handicap. Bovendien was de dienst duur voor consumenten en niet goedkoop voor zakenlui.

Viditel was de eerste openbare online dienst in Nederland, open voor 24 uur per dag, 7 dagen per week en 365 dagen in een jaar. Dat in zichzelf was een sociale innovatie in een land, dat toen nog geen zondagskranten kende en waar geen vers brood te krijgen was op zondagmorgen.

Foto 1: Lancering Viditel door minister Neelie Smit (Leeuwarder Courant, 8 augustus 1980), foto 2: Openingsscherm Viditel, foto 3: Vacaturebank Jobdata, foto 4: Internationale aanbestedingen van de EVD, foto 5: Girotel, foto 6: Thuisservice James Telesuper, foto 7: Medimatica Databanken