Vrede van Westfalen 1648

Oktober 1648. Na decennia van oorlog en jaren van onderhandelingen, besloten de Europese grootmachten de wapens neer te leggen en de vrede te tekenen. Hoewel deze gebeurtenis bekend staat vanwege de ondertekening van een vredesverdrag, waren de effecten nog veel ingrijpender dan alleen een vredesverdrag veronderstelt.; het markeerde de geboorte van het moderne Europese statensysteem.

De Vrede van Westfalen bestaat eigenlijk uit twee afzonderlijke verdragen; de Vrede van Osnabrück en de Vrede van Münster. In Münster kwam eerst einde aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Republiek der Nederlanden. Later in het jaar tekenden de vertegenwoordigers van de  Duitse keizer en Frankrijk en haar bondgenoten de vrede. Met de vrede die Zweden en de Duitse keizer in Osnabrück overeen kwamen kwam hiermee ook een einde aan de verwoestende Dertigjarige Oorlog. Spanje en Frankrijk zouden echter nog elf jaar met elkaar in oorlog blijven.

Einde van het oude Europa?

De directe uitkomst van de verdragen was, onder meer,  dat de Republiek en Zwitserland definitief los van het Heilige Roomse Rijk kwamen en als onafhankelijke soevereine staten werden erkent. Tevens zag het verdrag de definitieve vestiging van Zweden en Brandenburg als machtige staten en de inperking van de macht van de Duitse Keizer. Deze zou voortaan alleen nog zeggenschap hebben over de Oostenrijkse Habsburgse erflanden. Dit leidde tot de situatie waarin Brandenburg (waaruit al snel Pruisen voortkwam) en Oostenrijk elkaar betwistten om de hegemonie binnen Duitsland.

Mede hierdoor kwam de Duitse eenheidstaat pas eind negentiende eeuw tot stand en kon Frankrijk de machtigste staat op het continent blijven. Naast de vele territoriale verschuivingen werd de Duitse keizer verplicht tot religieuze verdraagzaamheid jegens de protestante Duitse vorsten waardoor een einde kwam aan de religieuze strijd in Duitsland. Deze strijd had in feite sinds Maarten Luther in in Wittenberg  in 1517 zijn 95 stellingen bekend maakte, voortgeduurd.     

Prinsen versus burgers

De indirecte invloed van de Vrede van Westfalen reikte nog veel verder. Binnen de wetenschap wordt de Vrede van Westfalen gezien als het begin van het moderne statensysteem en diplomatie. Het luidde nieuwe opvattingen in over de soevereiniteit van staten en de rol die ze zouden moeten spelen die nu gemeengoed zijn, maar ondenkbaar waren voor 1648.

Voor 1648 bestond Europa uit een lappendeken van territoria die bestuurd werden door vorsten en prinsen wiens belang doorgaans belangrijker werd gevonden dan dat van de staat. Oorlog met als doel land in te pikken of om persoonlijke conflicten uit te vechten, beschouwde men dan ook als normaal. Met de Vrede van Westfalen ging Europa een koers uit waarin de soevereiniteit en het recht tot zelfbeschikking van staten werd benadrukt. Een staat behoorde zich voortaan niet te mengen in de affaires van een andere staat. Deze ontwikkeling maakte een einde aan de traditionele beschouwing van een staat als simpelweg een stuk land met een vorst en een volk. Niet langer zou de Europese bevolking overgeleverd zijn aan de grillen van een vorst, maar de staat diende de belangen te behartigen van haar burgers en volk.

Nog lang geen Europese vrede

Helaas betekende de Vrede van Westfalen geenszins het einde van oorlog in Europa. Sterker, tussen 1648 en 1748 waren de grote Europese machten bijna onafgebroken met elkaar in oorlog. Wel was oorlog sterk van aard veranderd. Door de professionalisering van legers en oorlogsvoering behoorde de verwoestingen en decimering van hele  populaties die de Tachtigjarige Oorlog en Dertigjarige Oorlog hadden veroorzaakt, tot het verleden. Men zag oorlog voortaan meer als een voortzetting van politieke of economische conflicten tussen staten dan als een voortzetting van conflicten tussen vorsten en volken.

De Vrede van Westfalen had dan ook de voorwaarden geschapen voor het ontstaan van een Europese burgercultuur die, verschoond van alle oorlogsverwoestingen, de handen vrij had van Europa het machtigste en rijkste continent van de vroegmoderne wereld te maken. Helaas kon dit alleen worden mogelijk gemaakt door Europees oorlogsgeweld dat de hele wereld rondging en vele slachtoffers maakte onder de niet-Europeaanse volken.

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0