Aletta Jacobs

Aletta Jacobs was een van de belangrijkste feministen in Nederland. Zij is vooral bekend geworden als eerste studente die aan een Nederlandse universiteit een opleiding volgde en de eerste vrouwelijke arts in Nederland. Velen weten niet dat zij de uitvinder is van het pessarium als voorbehoedmiddel. 

Aletta Jacobs (1854-1929) groeide op in het Groningse Sappemeer. Van jongs af aan had zij de wens om arts te worden. Net als haar broers wilde zij ook iets van haar toekomst maken. Dat ging echter niet zo gemakkelijk, want aan het eind van de negentiende eeuw hadden vrouwen geen toegang tot hogescholen of universiteiten. Zij werden slechts geacht een goede huisvrouw te zijn.

Gevecht

Om toegelaten te worden tot een universiteit moest Aletta Jacobs een enorme strijd voeren. Uiteindelijk stuurde ze toenmalig premier J.R. Thorbecke een brief met de vraag of zij medicijnen mocht studeren. Thorbecke stuurde een bevestigend antwoord terug naar haar vader. In 1871 werd Aletta Jacobs, aanvankelijk voor een proefjaar, toegelaten tot de Rijksuniversiteit in Groningen.

Vrouwelijke student

Hoewel universiteiten in die tijd niet toegankelijk waren voor vrouwen was Aletta Jacobs niet de eerste vrouwelijke student. In 1636 mocht Anna Maria van Schurman al een paar colleges volgen aan de universiteit van Utrecht. Zij moest echter wel achter een gordijntje zitten zodat zij de mannelijke studenten niet af zou leiden. Aletta Jacobs was de eerste vrouw die een universitaire opleiding afrondde. In 1877 en 1878 legde zij haar artsexamen af, nadat Thorbecke op zijn sterfbed hiervoor toestemming gaf. Hierdoor werd Aletta Jacobs in Nederland de eerste vrouwelijke arts.

Voorbehoedmiddel

Na haar promotie in 1879 werkte Aletta Jacobs als huisarts in Amsterdam. In het Aletta Jacobshuis aan de Overtoom hield zij gratis spreekuur voor arme vrouwen. Hier werd zij geconfronteerd met het feit dat vrouwen meer kinderen kregen dan dat zij lichamelijk, economisch en op sociaal gebied aankonden. In haar zoektocht naar een voorbehoedmiddel stuitte zij op de Duitse uitvinding van het pessarium. Dit middel was in eerste instantie ontwikkeld ter ondersteuning van een verzakte baarmoeder, maar Aletta Jacobs ontdekte dat het middel goed diende als ‘prefentief-middel’. Haar introductie van de anticonceptie in Nederland ondervond grote weerstand bij haar collega’s. Een halve eeuw later was het Aletta Jacobshuis echter een begrip als een plek waar vrouwen zelfstandig hun anticonceptie konden regelen.

Huwelijk

Als vrouwenvoorvechtster had Aletta Jacobs grote moeite met het instituut huwelijk, omdat toentertijd een getrouwde vrouw ondergeschikt was aan haar echtgenoot. Om praktische redenen trouwde zij, na ingewikkelde onderhandelingen, in 1892 toch. Haar echtgenoot was de progressief liberale politicus Carel Gerritsen, die later onder andere wethouder in Amsterdam zou worden. Na hun huwelijk woonde het echtpaar in een speciaal voor hen omgebouwde woning aan de Tesselschadestraat. Zowel Aletta Jacobs als haar man hadden in de woning een eigen woonvertrek, met daar tussenin een gemeenschappelijke ruimte. In deze woning beviel Alleta Jacobs van hun enig kindje. Het jongetje overleed, door een medische fout, al na een dag.

Vrouwenkiesrecht

Aan het einde van de negentiende eeuw realiseerde Aletta Jacobs zich – wilde zij meer voor vrouwen kunnen betekenen – dat ze politiek actief zou moeten worden. Het vrouwenkiesrecht werd haar speerpunt. Ze gaf uiteindelijk zelfs haar huisartsenpraktijk op om zich volledig op deze kwestie te storten. In die tijd had iemand stemrecht als hij boven een bepaalde inkomensgrens verdiende. Vrouwen kwamen door hun ondergeschikte rol aan de man en hun werk binnenshuis niet aan deze grens.

Mede door de initiatieven van Aletta Jacobs was de oprichting van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht in 1894 een feit. Aletta Jacobs nam de taak van voorzitter op zich, die zij lange tijd zou vervullen. Zowel in Nederland als daarbuiten bezocht ze congressen en vergaderingen om het belang van vrouwenkiesrecht over de hele wereld onder de aandacht te brengen. Nederlandse vrouwen kregen, als een van de laatste vrouwen in Europa, in 1919 algemeen kiesrecht.

Eerste Wereldoorlog 

Midden in Aletta Jacobs’ strijd voor vrouwenkiesrecht brak de Eerste Wereldoorlog uit. De groep vrouwen uit binnen- en buitenland die zij de afgelopen jaren om zich heen had verzameld, propagandeerden naast vrouwenkiesrecht nu ook de vrede. Zij waren van mening dat het invoeren van vrouwenkiesrecht in alle landen een einde kon maken aan alle onmenselijke oorlogen.

Vredesstreven

Mede op initiatief van Aletta Jacobs stond de achtste vergadering van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht  in 1915 – gehouden in Den Haag – in het teken van de vrede. De congresgangsters uit zowel oorlogvoerende als neutrale landen richtten zich op het vinden van methoden waarmee een einde aan de oorlog gemaakt kon worden, en structuren voor een vreedzame samenleving. De nieuw opgerichte Women's International League for Peace and Freedom vormde een netwerk van vrouwen dat bij regeringen op vrede aandrong. Aletta Jacobs bezocht samen met de Britse Jane Addams diverse staatshoofden.

Op 10 augustus 1929 overleed Aletta Jacobs, vermoeid door alle werkzaamheden wereldwijd. Een paar jaar eerder had zij op haar eigen briefpapier vastgelegd dat zij na haar overlijden gecremeerd wilde worden. Aletta Jacobs is gecremeerd in het crematorium Westerveld in Driehuis, in die tijd het enige crematorium in Nederland. Op de bijgelegen begraafplaats staat een grafmonument als eerbetoon aan Aletta Jacobs en haar man.