Marcus Ulpius Trajanus

Marcus Ulpius Trajanus was keizer van Rome van 98 tot 117. Onder zijn bewind bereikte het Romeinse keizerrijk zijn grootste omvang. Hij was een militair genie (hij won voor Rome twee belangrijke oorlogen tegen het door zijn goudmijnen zeer waardevolle Dacia , het huidige Roemenië ), maar schonk zijn volk ook zeven jaar van vrede en welvaart.

De wieg van Trajanus stond in de stad Italica, in het toen zogeheten Hispanica Baetica (het huidige Spanje). Daar kwam hij  ter wereld op 18 september 53 als de zoon van de senator Marcus Ulpius Trajanus. Zijn moeder is onbekend, maar kwam misschien wel uit de invloedrijke Marcia familie. De Ulpius-clan timmerde al jaren hard aan de weg naar de top. De vader van Trajanus was één van de eerste niet-Italianen die tot de senaat mocht toetreden. Over de jeugd van Trajanus zelf weten we zeer weinig. De jongen zal ongetwijfeld een opvoeding hebben genoten die paste bij de zoon van een senator. Dat betekende veel aandacht voor grammatica, retorica, recht en natuurlijk de grote Griekse en Latijnse auteurs.

Op eigen houtje

De vader van Trajanus werd in 73 door keizer Vespasianus benoemd tot gouverneur van Syria. Trajanus, toen 23 jaar oud, ging zijn vader in 76 achterna. Hier zette hij de eerste stappen in zijn lange carrière. Trajanus trad vaak op als legeraanvoerder, als eerste bij zijn vader in Syrië; later op eigen houtje in onder andere Spanje en langs de Rijn. Zo zag Trajanus als jonge man al een aantal van de meest bevochten grenzen van het Romeinse Rijk.

Een gelukkig huwelijk

Naast militaire functies vervulde hij ook de gebruikelijke politieke ambten. In 91 werd hij verkozen tot consul. Trajanus keerde terug naar Rome en nam de architect Apollodorus van Damascus mee in zijn gevolg. Ook trouwde hij in deze periode met Pompeia Plotina, een intelligente jonge vrouw. Het koppel zou, volgens Romeinse bronnen, een gelukkig huwelijk kennen maar altijd kinderloos blijven. Wel ontfermde het paar zich over de jonge Hadrianus, die later zelf keizer zou worden.

Aanslag

Donkere wolken pakten zich in de jaren daarop volgend echter samen boven Rome. Zittend keizer Dominitianus was impopulair bij de senatoren en in het jaar 96 volgde een moordaanslag. Na de dood van de keizer kwamen achter de schermen de machtigste mannen van het rijk samen. Een herhaling van het Vierkeizerjaar, toen vier generaals streden om de troon na de zelfmoord van keizer Nero, moest absoluut verkomen worden. De stokoude Nerva werd even op de troon gezet, maar werd onmiddellijk gedwongen om Trajanus als opvolger aan te wijzen.

Oorlogspad

Waarom Trajanus uitgekozen werd blijft een raadsel, maar het bleek een zeer juiste keuze te zijn. Na de dood van Nerva in 98 volgde Trajanus hem zonder problemen op en hij kon rekenen op een enthousiast onthaal bij volk, senaat en leger. Drie jaar na zijn aantreden begon Trajanus zijn eerste grote militaire campagne. Hij richtte zijn volledige aandacht op Dacia, een gebied dat grotendeels overeenkomt met het huidige Roemenië.

Het goud van Dacia

De Daciërs zorgden voor veel problemen langs de grens en hun land was bevatte tal van goedgevulde goudmijnen. De eerste veldtocht verliep succesvol en de Dacische koning Decebalus moest zich overgeven. Trajanus keerde in triomf terug naar Rome. Maar enkele jaren later, in 105, deed Decebalus een poging om zijn volk van het Romeinse juk te bevrijden: hij stookte naburige stammen op om samen met hem naar de wapenen te grijpen. Toen Trajanus dit vernam begon hij  ogenblikkelijk met de voorbereidingen voor een tweede campagne naar Dacia, en gaf hij zijn hofarchitect Apollodorus de opdracht een brug te ontwerpen over de brede en krachtige Donau. De Griek ontwierp een enorme boogbrug die behoorde tot de hoogtepunten van de Romeinse bouwkunst.

De Tweede Dacische oorlog kwam de Romeinse troepen duur te staan. Het aantal doden lag vele malen hoger dan tijdens de eerste campagne. Toch wist Trajanus zijn tegenstander te overwinnen. Liever dan gevangen en vernederd naar Rome vervoerd te worden pleegde Decebalus zelfmoord toen alle hoop verloren was. Trajanus liet de Dacische hoofdstad met de grond gelijk maken, stuurde Romeinse kolonisten naar het gebied en liet zijn triomf vastleggen op de Zuil van Trajanus. Rond deze tijd werd ook het koninkrijk van de Nabateërs geannexeerd, een rijk handelsgebied in het huidige Jordanië.

Bouwmeester

Nadat de Daciërs gepacificeerd waren en met een schatkist die uitpuilde van het goud achter de hand kon Trajanus bewijzen dat hij meer was dan alleen een groot veldheer. Zeven jaar heerste de vrede. Trajanus stichtte steden en richtte zich samen met zijn vrouw Plotina op de bevordering van de kunsten en het helpen van de armen. In Rome verrees het grandioze Forum van Trajanus, ontworpen door Apollodorus. Daarnaast werd de Markt van Trajanus gebouwd, die alle luxegoederen uit het Romeinse Rijk samenbracht: het eerste “winkelcentrum” ter wereld, bedoeld voor de crème de la crème van Rome.

Als klap op de vuurpijl organiseerde Trajanus grootse spelen om zijn triomf te vieren, waarin vele duizenden gladiatoren, gevangenen en wilde dieren het leven lieten. De keizer hield via briefwisselingen contact met zijn belangrijkste gouverneurs. Één daarvan is Plinius de Jongere, die de leiding heeft over de provincie Bithynia en Pontus (Noord-Turkije). Plinius hield zijn eigen brievencollectie én de antwoorden van Trajanus bij en besloot deze te publiceren. Daardoor krijgen we niet alleen een uniek tijdsbeeld maar ook een portret van Trajanus als keizer.

Problemen in het oosten

In 113, toen Trajanus al aardig op leeftijd was, begon het te rommelen in het oosten. Een van zijn voorgangers, keizer Nero had ooit een pact gesloten met de Parthen dat beide rijken samen zouden bepalen wie de troon van Armenië zou bezetten. De Parthen benoemden echter zonder overleg een marionet als koning. Trajanus moest wel reageren.

Hij bereidde een nieuwe veldtocht voor die richting het oosten trok. Tot 114 was de keizer bezig met het veilig stellen van Armenië, vervolgens trok hij diep het Parthische Rijk in. Wat daarbij zijn motivatie was is niet helemaal duidelijk. Misschien wilde de keizer Rome een sterkere oostelijke grenslijn geven en de Parthen verzwakken, misschien waren er ook economische motieven. De Zijderoute liep namelijk dwars door Pathisch gebied. Trajanus trok in 116 steeds verder Parthisch gebied in en schreef lovende brieven aan de senaat over zijn overwinning in Mesopotamië.

Maar zijn tomeloze ambitie zou zich snel tegen hem keren. Achter de oprukkende Romeinse troepen braken opstanden uit. Trajanus plaatste snel een marionetkoning op de Parthische troon en begon zijn terugtocht voor te bereiden, in de hoop de campagne op een later tijdstip af te kunnen ronden. Daar is het nooit meer van gekomen. Begin 117 werd de keizer ernstig ziek en moest hij halsoverkop terug naar Italië. Onderweg stierf Trajanus toch nog plotseling, in Selinus, in het oosten van Turkije.

Reputatie

Trajanus wist tijdens zijn leven een reputatie op te bouwen als een gematigd en rationeel heerser die daarnaast ook zijn sporen verdiende als veldheer en bouwmeester. Die reputatie is na zijn dood nooit vervaagd. Senatoren in de Late Oudheid konden hun heel wat zwakkere keizers alleen maar felicior Augusto, melior Traiano toewensen: 'heb meer geluk dan Augustus en wees beter dan Trajanus'.