Aan de Herenweg op de grens van Bennebroek en Heemstede ligt buitenplaats De Hartekamp.
Hier woonde vanaf 1709 de familie Clifford die aan de dan nog arme student medicijnen Carolus
Linnaeus in 1736 de opdracht gaf de bijzondere plantencollectie van de familie te documenteren.
De tweede bloeiperiode beleeft De Hartekamp in de 19de eeuw onder de baron en baronesse Van Verschuer-Brants. Zij verblijven hun leven lang alle zomers in de buitenplaats en vieren er hun diamanten huwelijk.
Sinds 1952 is het gebouw, de bijgebouwen en de tuinen, de woon- en werkplaats van meervoudig
gehandicapten. Er zijn daarna om die reden verschillende paviljoens bijgebouwd achter het
buitenhuis maar de tuinen zijn grotendeels vrij toegankelijk. Met name het glooiende bosgebied
aan de andere kant van de Herenweg is een klein maar aantrekkelijk wandelgebied voor korte
wandelingen. Hier loopt een prachtige zichtas doorheen die vanaf het huis, omhoog loopt richting
de Haarlemmermeer. Op het hoogste punt staan de fundamenten van een koepel van waaruit men
destijds uitzicht had over de Haarlemmermeer.
Van boerderij naar paleis
Volgens een verkoopacte uit 1662 verkocht de Leidse familie Thorenvliet in 1662 het stuk land met
daarop een boerenhofstede aan de Herenweg in Heemstede aan Hendrik van de Camp die het de
naam De Hartekamp gaf. De Hartekamp werd tussen 1680 en 1692 nog verschillende keren
verkocht voor een appel en een ei en kwam in 1692 in handen van Johan Hinloopen. Hij voegde
grote stuken land toe en maakte van de boerenhofstede een buitenplaats met allure. Hij liet een
geometrische tuin aanleggen en bouwde vermoedelijk rond 1693 een nieuw huis dat, hoewel
meerdere keren verbouwd, er nu nog staat. De plattegrond laat een centraal vierkant zien met
twee naar voren springende, rechthoekige zijvleugels. Alle hoeken van het huis worden
gemarkeerd door geblokte pilasters. Het ontwerp herinnert aan het ontwerp van Pieter Post voor Huis ten Bosch bij Den Haag maar een verband tussen deze beroemde 17de eeuws architect en
De Hartekamp is nooit gelegd. Van de tuin noch het huis is de ontwerper bekend.
Botanisch plezier
In 1709 werd de buitenplaats verkocht aan George Clifford die het huis liet moderniseren. De
boogramen werden vervangen voor rechthoekige Franse schuiframen en de ingangspartij werd
geaccentueerd doordat de voordeur en het raam er boven in een ornamentele opbouw werden
gevat die wordt bekroond door een dakkapel met een klok en een windwijzer. Hij bouwde een
koepel of speelhuis op de top van een duin aan de andere kant van de Herenweg vanwaaruit hij
uit kon kijken over de Haarlemmermeer.
Onder zijn zoon Mr. George Clifford groeide De Hartekamp uit tot één van de beroemdste tuinen
van Europa. Hij gaf de Zweedse botanicus Carolus Linnaeus de opdracht zijn tuinen te beheren en
te documenteren. Linnaeus beschreef zijn eerste bezoek aan De Hartekamp in zijn boek Hortus
Cliffortianus. Hij was verrukt door de alleeën, bloemenperken, standbeelden, vijvers en kunstmatig
aangelegde heuvels en doolhoven. Verder beschrijft hij dat er menagerieën vol tijgers, apen, wilde
honden en Indische herten waren en dat er een keur aan vogelgeluiden te horen was van
bijzondere vogelsoorten waaronder ook papegaaien. In de kassen werden planten en bloemen
gekweekt uit het Middellandsezeegebied, gembergewassen, kokos- en palmbomen uit Azië en
orchideeën, passiebloemen, cactussen en magnoliaʼs uit Amerika.
Wisselende eigenaars
De derde Clifford was Pieter Clifford die De Hartekamp in dezelfde lijn als zijn vader beheerde. Na
zijn dood in 1788 werd de buitenplaats meerdere keren doorverkocht tot het in 1816 in handen
kwam van Mattheus Brants. Hij breidde het land uit tot aan de naburige buitenplaats Huis te Manpad. Het huis werd opnieuw gemoderniseerd. Er kwamen nieuwe ramen met een grotere roedenverdeling en luiken en ook de ingangspartij werd aangepast. In plaats van het raam boven de deur werd een classicistisch balkon gebouwd.
De opvolger van Brants was zijn dochter, Anna Maria Brants en haar man Baron Van Verschuer.
De Baron was een liefhebber van de paardenrennen. Hij kocht in 1852 weides aan voor zijn
paarden in de polders van net drooggelegde Haarlemmermeer en liet de tuin in Engelse
landschapsstijl aanleggen door de tuinarchitecten J.D. Zocher Sr. en Jr.. In de tuin werd een
nieuwe orangerie gebouwd met pilasters in de Dorische orde. Op een foto van het buitenhuis uit
1901 staat een wit geverfde houten balustrade op de daklijst. Behalve het raam boven de ingang
hadden ook alle andere ramen een balkon gekregen.
Royale ontvangst
Aan het interieur veranderde Van Verschuer vrijwel niets waardoor het in dezelfde staat was sinds Hinloopen het buitenhuis liet bouwen. De Hartekamp werd in 1902 gekocht door Mr. de Ridder die een ontwerp liet maken door de architect Van der Steur voor twee nieuwe zijvleugels aan het buitenhuis. De kosten van de verbouwing en de hypotheeklasten waren hem waarschijnlijk te hoog want hij verkocht De
Hartekamp al weer in 1904.
Tijdens de veiling van de buitenplaats in 1921 werd het land tussen Huis te Manpad en De Hartekamp aangeprezen als bouwgrond voor villa’s. Maar De Hartekamp werd voor versnippering
gespaard want het werd gekocht door de Duitse weduwe Von Pannwitz. Zij gaf de Amsterdamse
architect Berchtenbreiter de opdracht het huis te verbouwen zodat zij voldoende ruimte zou
hebben om gasten te kunnen ontvangen.
Een nieuw jasje
Berchtenbreiter bouwde de naar voren springende zijvleugels aan het huis, waarachter die van Van Steur schuil gaan. Ook trok hij de centraal gelegen uitbouw aan de achtergevel tot aan het dak op. Daarnaast werd het interieur ingrijpend veranderd. De wanden werden opnieuw gedecoreerd om plaats te bieden aan de grote kunstcollectie van mevrouw Von Pannwitz. Tussen de ramen liet zij, in plaats van gordijnen,
spiegels plaatsen die ‘s avonds voor de ramen werden geschoven.
De Hartekamp werd in 1952 via een openbare veiling verkocht aan de Vereniging der Broeders
Penitenten. Zij vestigden er een inrichting voor zwakzinnige mannen, wat het tot nu gebleven is.
Aanvankelijk werden de historische gebouwen daarvoor provisorisch ingericht, maar na 1964
werden verschillende paviljoens gebouwd op het terrein achter het buitenhuis. De oude
paardenstallen, het koetshuis en de personeelswoningen aan de Herenweg brandden in 1968
volledig af en werden vervangen door de huidige portiersloge.
