Omschrijving onderdeel 1
KASTEEL. Midden 17de-eeuws kasteel op rechthoekige grondslag, van baksteen met mergelbanden; boven een hoog onderhuis twee verdiepingen en een zolder; slechts één kamer diep (twee vensters) onder leien gedekt schilddak met ingezwenkt ruim overstek met noktorentje; aan de achterzijde (west- en parkzijde) tien (smalle) vensters breed. Op de zuidelijke kopgevel zit tussen twee ramen op de verdieping een zonnewijzer, XVIII? In de jaren '10 van de 20ste eeuw zijn aan de lange achterzijde op het niveau van de woonverdieping twee terassen in symmetrie gebouwd aan de noord- en zuideinde van de gevel; via twee monumentale trappen daalt men af naar een lager, ertussen gelegen terras, dat iets boven het waterpeil van de gracht ligt; de twee hoge terassen zijn min of meer vierkant: één zijde grenst aan de kasteelgevel en de andere drie rusten op halfronde bogen in baksteen; ook de borstwering (onregelmatige mergelblokken) van de trappen eindigt via een kwartronde bocht beneden in twee pijlers (mergel). De twee nokschoorstenen van Kasteel Wijlre zijn van mergel en baksteen, hetzelfde geldt voor de nokpionnen met windvaan. Aan de zijde van de achtergevel staan op de trappijlers siervazen (naar het laag gelegen middenterras). Voorts nog karakteristieke elementen als, bijvoorbeeld, dubbele terrasdeuren, (sier)ankers, dakkapellen met ornamenten. Inwendig heeft het Kasteel zijn hoofdindeling behouden; de uitmonstering van het interieur is sober van karakter en bevat o.m. vensters met binnenluiken.
Waardering
Het KASTEEL Wijlre is van algemeen cultuurhistorisch belang vanwege:
- de ouderdom;
- de bouwhistorische kenmerken en verschijnselen;
- het vrijwel onaangetaste exterieur;
- de vrijwel ongewijzigd gebleven hoofdindeling en structuur;
- de architectuur van de monumentale symmetrische terraspartij aan de westgevel;
- de visuele, functionele en artistieke betrokkenheid van Kasteel Wijlre op de omgevende aanleg;
- de eenvoudige en karakteristieke opbouw van het kasteel.
Kasteel Wijlre (Kasteel Wijlreweg 1) werd kort na 1652 in opdracht van Johan Arnold Wachtendonk gebouwd op de plaats van een versterkt huis dat in 1389 als heerlijkheid werd aangemerkt. Het huidige, op een omgracht terrein gelegen, herenhuis is uitgevoerd met mergelbanden en heeft een schilddak met dakruiter. Op de zijgevel is een grote zonnewijzer aangebracht en aan de achterzijde bevinden zich terrassen (circa 1910). Een boogbrug geeft via een poort met oude wapensteen toegang tot het voorplein, waaraan drie lagere, aaneengesloten 18de-eeuwse dienstvleugels met mansardedaken staan. Voor de collectie beeldende kunst ontwierp W. Arets in 2001 een betonnen paviljoen; het ‘Hedgehouse’. De tuinaanleg in landschapsstijl dateert uit 1810 en is ontworpen door Mathias Soiron. Aan de straatzijde bevindt zich buiten de omgrachting een geometrisch aangelegde tuin. Het herstel van de tuin en een uitbreiding van de terrassen is na 1980 door W.J.A. Snelder uitgevoerd. Bij de oprijlaan staat een kazemat van het S-type uit 1939.
