Inleiding
Voormalig dubbel KAASPAKHUIS 'Alkmaar' en 'Gouda', gebouwd in 1903 in opdracht van K. de Jong Mz. Het pand is gelegen aan de zuidoostzijde van de Bierkade. In de in oranjerode verblendsteen opgetrokken voorgevel zijn aan de renaissancestijl ontleende motieven toegepast. Het gebouw heeft tot 1992 dienst gedaan als kaaspakhuis. Na restauratie is sinds 1993 het Museum van de 20ste eeuw in het pand gehuisvest. Het gelijktijdig met de pakhuizen opgerichte achtergebouw aan het Venidse maakt deel uit van de bescherming.
Omschrijving
Het dubbele pakhuis is gebouwd op nagenoeg vierkant grondplan en telt vijf bouwlagen onder twee evenwijdige en met rode Hollandse pannen gedekte mansardedaken waarvan de noklijnen vrijwel haaks staan op de straat. De gerende voorgevel (NW) is opgetrokken in oranjerode verblendsteen waalformaat in kruisverband met snijvoeg, afgewisseld met contrasterende banden van witte baksteen ter hoogte van de onder- en bovendorpels van de vensters. Ook in het midden van de in rode baksteen gemetselde strekken boven de vensters en deuren is witte baksteen toegepast. De sobere achter- en zijgevels zijn gemetseld in rode machinale waalsteen eveneens in kruisverband met snijvoeg. In de vier gevels bevinden zich muurankers ter hoogte van de verdiepingsvloeren. Zowel de voor- als de achtergevel heeft de vorm van twee geknikte tuitgevels, met hardsteen ter plaatse van de aanzetten en knikken.
De symmetrische voorgevel telt twee keer vier vensterassen waarin op elke bouwlaag een tweedelig venster voorzien van achtruits onderramen en tweeruits bovenlichten. De derde en zesde vensteras hebben op de tweede-, derde- en zolderverdieping een vergelijkbaar driedelig venster en op de begane grond en eerste verdieping een dubbele deur met driedelig bovenlicht (voorzien van tweeruits ramen). De deuren en vensters van de begane grond zijn voorzien van luiken, de deuren op de verdieping van twee zesruits ramen. Ter hoogte van de zolderverdieping zijn de buitenste vensters van elk pand niet tweedelig, maar enkel: een achtruits openslaand raam met tweeruits bovenlicht. In het midden van de zolderverdieping is in witgeglazuurde baksteen het bouwjaar 1903 ingemetseld. Bovenin beide tuitgevels bevindt zich een rondvenster. De twee tuiten worden bekroond door rijkgesmede windwijzers. De begane grond heeft in het midden een witmarmeren eerste steen met het opschrift: "DE EERSTE STEEN/GELEGD DOOR/El: Paul: de JONG./OUD 4½ JAAR./13 MAART 1903." Boven de tweede verdieping hangen twee witgeverfde houten naamborden met in zwarte letters links "GOUDA" en rechts "ALKMAAR".
Bovenaan de gesloten zijgevels bevindt zich een bakgoot op klossen. Hierboven heeft de linkerzijgevel (NO) in het midden een dakkapel met zesruits stolpraam (boven de rechterzijgevel recent vervangen door een liftopbouw in historiserende vormgeving).
De achtergevel (ZO) heeft een met de voorgevel vergelijkbare vensterverdeling. In de derde en zesde vensteras bevinden zich echter geen drie-, maar tweedelige vensters. Op de eerste verdieping bevindt zich in de tweede, vierde, vijfde en zevende vensteras een dubbele deur, voorzien van twee achtruits ramen en een tweedelig bovenlicht. De begane grond van de achtergevel wordt door een moderne tussenbouw aan het oog onttrokken.
In het interieur zijn alle verdiepingsvloeren uitgevoerd als enkelvoudige balklagen, die met smalle delen zijn bevloerd en in het midden ondersteund worden door onderslagbalken op standvinken. In het linker pand (nr.4a) herinneren twee kaasstellingen op de zolderverdieping en een vaste bascule op de begane grond aan de oorspronkelijke functie. De twee kappen zijn uitgevoerd als beschoten gordingenkap.
Het in rode machinale waalsteen opgetrokken achtergebouw heeft een rechthoekige plattegrond en telt één bouwlaag onder een met rode geglazuurde kruispannen gedekt lessenaardak waarvan de nok de gevel aan het Venidse afdekt. In deze hoge gevel (ZO) die voorzien is van twee rijen muurankers bevindt zich van links naar rechts een venster met dubbel luik, twee opgeklampte dubbele deuren met vijfruits bovenlichten voorzien van diefijzers, en drie smallere vensters eveneens met dubbele luiken.
Waardering
Het dubbele pakhuis met bijbehorend achtergebouw is van algemeen belang wegens cultuurhistorische en architectuurhistorische waarde als gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een kaaspakhuis uit het begin van de 20ste eeuw. Tevens heeft het pand ensemblewaarde in relatie tot de diverse 19de- en 20ste- eeuwse kaaspakhuizen aan de Bierkade en in de directe omgeving daarvan.
Overige pakhuizen. In het havenkwartier staan nog enkele pakhuizen, zoals de in oorsprong 17de-eeuwse pakhuizen Londen (Bierkade 2) en Dantzig (Bierkade 8), beide met twee lage verdiepingen en een hijstravee (oorspronkelijk met luiken). Het pakhuis Bierkade 5 heeft inwendig een 17de-eeuws houtskelet. Kleiner, maar ook voorzien van een hijstravee, is het 17de-eeuwse pakhuis Achterom 111 (gerestaureerd 1988). Uit circa 1860 dateert de gepleisterde gevel van het dubbele pakhuis Korenmarkt 5-6, dat wellicht een oudere kern heeft. Opmerkelijk zijn de diverse kaaspakhuizen, veelal brede diepe panden met lage verdiepingen. Het voorm. kaaspakhuis De Zon (Bierkade 1) werd in 1873-'74 gebouwd naar ontwerp van A.C. Bleijs voor de firma Tj. Kroon en Zn. (sinds 1994 kantoorpand). Het met mansardedak uitgevoerde dubbele pakhuis De Landbouw en De Nijverheid (Nieuwendam 2-3) uit 1890 diende respectievelijk voor de opslag van meel en kaas. Een vergelijkbaar mansardedak heeft het dubbele kaaspakhuis Alkmaar en Gouda (Bierkade 4) , gebouwd in 1903 voor K. de Jong (sinds 1993 museum). Andere kaaspakhuizen zijn België (Gerritsland 7; 1913), Appelhaven 6 (1926) en Noord-Holland (Bierkade 6; 1931). De voorm. distilleerderij ‘Schermer Jenever’ werd in 1782 gesticht als wijnkoperij B. Schermer. Het pand Dubbele Buurt 44 werd in 1876 verbouwd tot likeurstokerij naar ontwerp van A.C. Bleijs. Hij ontwierp ook in 1877 de aangrenzende brandewijnstokerij Dubbele Buurt 46-48 met hogere pakhuisgedeelte en halfronde vensters. In 1919-'20 volgde een uitbreiding met woonhuis en pakhuis (Kleine Noord 51) naar ontwerp van M.J.E. Lippits en H.J. Cramer.
