De achtervleugel van het Provinciehuis met gevel aan de Singelstraat wordt gevormd door de plm 1900 gerestaureerde St. Maartensschool uit plm 1550; langgerekt gebouw met verdieping onder zadeldak tussen puntgevels. Smalle Groninger vensters met natuurstenen lateien en tussendorpel. Op de verdieping gevat in korfbogig gesloten nissen.
In de Statenzaal fraaie schouw op zandstenen pilasters en met rijk gesneden boezem waarop schilderij door Collenius, 1712. In een vertrek kleinere gesneden schouw, 1700, met ovale schildering, allegorie op het recht. Op de verdieping betimmerde zaal gedekt door houten tongewelven, 1697; gesneden schouw waarop doek door Collenius. De gevel van de Conciergewoning is hierheen overgebracht uit de Kijk in 't Jatstraat. Zandstenen zuiver renaissance-gevel met verdieping en trapgevel in grote treden uit 1559. Beganegrond en verdieping geleed door halve zuilen, de top door pilasters, allen gecanneleerd en de zuilen in de benedenste helft geornamenteerd. Met de zuilen verkroppende hoofdgestellen. In de top in voluten eindigende klauwstukken en tussen de pilasters medaillons met uitstekende koppen van Alexander, David, Karel de Grote de heersers der drie episoden der wereldgeschiedenis: Heidendom, Jodendom en Christendom.
Verdedigingswerken
Van de stadsmuur zijn zo goed als geen resten in het zicht behouden gebleven. De huisjes Hardewikerstraat 17-29 staan tegen een restant ervan en in het pand Hofstraat 36 is een deel van de zogeheten Tibbetoren opgenomen. Deze toren werd in 1459 gebouwd ter versterking van de 13de-eeuwse ommuring. De naam is ontleend aan het latere gebruik van de toren als verenigingslokaal voor doopsgezinden (Tibben). Aan de noordwestzijde van de stad zijn delen van de 17de-eeuwse vestingwerken en vestinggracht opgenomen in het Noorderplantsoen.
Het Provinciehuis (Martinikerkhof 12) is een gebouwencomplex tussen Martinikerkhof, St.-Jansstraat en Singelstraat. Het oudste deel is een uit omstreeks 1550 daterend, langgerekt gebouw met kloostervensters (Groninger vensters) - op de verdieping gevat in korfboogvormig gesloten nissen - en een zadeldak tussen puntgevels. Deze voorm. St.-Maartensschool werd in 1602 door Gedeputeerde Staten in gebruik genomen en is in 1850 aan zuidzijde verlengd om de Statenzaal toegankelijk te maken voor publiek. Bij de ‘reconstruerende’ restauratie van dit oudste deel van het provinciehuis in 1898-1900, naar plannen van J. van Lokhorst, werden onder meer het plafond van de Statenzaal en de vloer van de Gedeputeerdenzaal geheel vernieuwd, evenals diverse oude betimmeringen. De in 1602 ingerichte Statenzaal op de begane grond heeft een schouw met zandstenen pilasters, vervaardigd rond 1686 door Matthias Kruyff. De rijk gesneden boezem bevat de schildering ‘Religie en Vrijheid’ van H. Collenius (1712). De publieke tribune aan weerszijden van de schouw dateert in zijn huidige vorm uit 1898-1900. In de zaal hangt een serie portretten van het geslacht Oranje Nassau, vervaardigd door Johannes Tideman (1671). De ramen bevatten medaillons met gemeentewapens (omstreeks 1900) en een glas dat de Rijksuniversiteit in 1909 schonk uit dankbaarheid voor de opvang na de brand in het Academiegebouw in 1906.
Op de verdieping bevindt zich de sinds 1603 als zodanig in gebruik zijnde, maar in 1699 opnieuw ingerichte Gedeputeerdenzaal. Deze zaal heeft houten tongewelven, een eiken betimmering en een kastenwand naar ontwerp van Allert Meijer. De schouw bevat de schildering ‘Gerechtigheid’ van H. Collenius (1712). In de ramen zijn de wapens van de commissarissen van de koningin opgenomen vanaf circa 1900 tot heden.
