Het Spinozahuis in Den Haag bevindt zich op de Paviljoensgracht 72-74. Schuin ervoor staat in een plantsoentje het standbeeld van Frédéric Hexamer, waar we gisteren over schreven. Baruch de Spinoza woonde de laatste jaren van zijn leven, van 1672 tot 1677, in dit huis. We volgen weer de beschrijving van Corien Glaudemans van het Haagse Gemeentearchief.
Baruch de Spinoza (Baruch d’Espinoza, Bento Despinoza, Benedict de Spinoza) (1632-1677) werd op 24 november 1632 in Amsterdam geboren als derde kind van de vooraanstaande Portugees-Joodse koopman Michael de Spinoza en zijn vrouw Hanna Deborah D’Espinoza. Zijn ouders waren afstammelingen van zogenaamde marranen of schijn-christenen, die begin zeventiende eeuw naar Amsterdam waren gekomen om er openlijk tot het Jodendom te kunnen terugkeren. Spinoza ontving een traditioneel Joodse opvoeding, leerde Hebreeuws en bestudeerde Tora, Talmoed en Joodse filosofie. Daarnaast hield hij zich bezig met meer wereldse onderwerpen als natuurwetenschap en astronomie.
Exportfirma in fruit
Toen zijn vader in 1654 overleed, Spinoza was toen 22 jaar oud, begon hij samen met zijn broer Gabril een exportfirma in fruit. Het was in deze periode dat bij hem de opvattingen ontstonden die wellicht hebben bijgedragen aan de ban, die in 1656 over hem is uitgesproken. Spinoza kende de Bijbel uit het hoofd en trof er tal van tegenstrijdigheden in aan. Wonderen achtte hij in strijd met zo wel de rede als de natuurwetten.
Ook geloofde hij niet in de onsterflijkheid van de ziel. Spinoza gaf een aanzet tot een vrijzinnige uitleg van de Bijbel en wees onder meer op het grote belang van de vrijheid van meningsuiting. Voor Spinoza was niet de goddelijke openbaring in de Bijbel , maar het menselijk verstand de leidraad tot de waarheid.
Deze radicale opvattingen ondermijnden het gezag van de rabbijnen, de Joodse en de christelijke gemeenschap. In 1656 is Spinoza uit de Joodse gemeente in Amsterdam gebannen, misschien vanwege problemen rond de nalatenschap van zijn ouders en het faillissement van het bedrijf, mogelijk ook omdat hij de strenge Joodse gedragsregels had geschonden en met zijn opvattingen de Tora had onteerd.
Lenzen slijpen
Spinoza leerde lenzen te slijpen, wat in de zeventiende eeuw een belangrijke technologie was. Hij stond bekend om de hoge kwaliteit van zijn lenzen en werkte samen met de belangrijkste Nederlandse wetenschapper van die tijd, Christiaan Huygens. Het lenzenslijpen zou hem zijn hele leven een aanzienlijk deel van zijn inkomsten verschaffen.
Omstreeks 1660 verliet Spinoza Amsterdam en vestigde zich in Rijnsburg. In 1669 vestigde de beroemde wijsgeer zich in Den Haag aan de Stille Veerkade. In 1672 verhuisde hij naar het uit 1646 daterende woonhuis aan de Paviljoensgracht 72 en huurde er een kleine kamer op de tweede verdieping.
Hier is de wijsgeer op zondag 21 februari 1677 aan de gevolgen van tuberculose overleden. Door de ban mocht Spinoza niet op Joodse wijze worden begraven. Zijn vrienden zorgden voor een graf in de Nieuwe Kerk in Den Haag, waar hij op 25 februari 1677 met een grote plechtigheid werd begraven. Dit huurgraf is in 1738 ontruimd.
Vereniging Het Spinozahuis
Op het vroegere kerkhof van de Nieuwe Kerk is ter nagedachtenis aan Spinoza aan de achterzijde van de kerk een grafmonument opgericht. David Ben Goerion (1886-1973), de eerste premier van Israel en een groot bewonderaar van Spinoza, bezocht dit monument, toen hij in 1958 op officieel bezoek was in Den Haag.
Op zijn verzoek is in het monument een zwarte basaltsteen uit de bergen van Galilea aangebracht met de tekst ‘Amcha’ (Uw Volk). Opmerkelijk is dat dit grafmonument ongeveer staat op de plaats waar in 1694 de eerste Asjkenazische synagoge van Den Haag heeft gestaan.
Spinoza is als enige filosoof opgenomen in de Geschiedeniscanon van Nederland. Thans is in het voormalige woonhuis van Spinoza de Vereniging Het Spinozahuis gevestigd. Deze vereniging is in 1897 opgericht en stelt zich onder meer ten doel de belangstelling voor de studie van het werk van Spinoza te bevorderen.
Op de begane grond bevindt zich de studiezaal met bibliotheek van de vereniging waar men zowel tekstuitgaven van, als studies over Spinoza kan raadplegen. De overige vertrekken worden bewoond door particulieren. Het sterfhuis van Spinoza aan de Paviljoensgracht is een rijksmonument.
Foto 1 en 2: Chris Schram, foto 3 en 4: Spinozahuis
