Bronbeek in de Tweede Wereldoorlog

Tehuis voor oud-KNILmilitairen Bronbeek maakte tijdens de Tweede Wereldoorlog roerige tijden mee. Het eigenzinnig commando werd gevoerd door luitenant-generaal Cornelis Adrianus Rijnders (Nijmegen 1897 – Arnhem 1951). Rijnders was een oudgediende uit het Indische leger. Hij had een eresabel ontvangen voor moedig gedrag als officier en voor zijn verdiensten als civiel bestuurder in de kolonie in de periode 1905 tot 1910.  Lees hieronder hoe het 't tehuis verging.

Tijdens de eerste oorlogsjaren was het betrekkelijk rustig op Bronbeek. De Duitsers gedroegen zich correct en bemoeiden zich niet met het landgoed. Er werd niets geroofd, ook geen brons. De kanonnen bleven in het museum. Alleen de filmprojector werd gevorderd, voor de Duitsers aan het oostfront. In de loop van de bezettingstijd werd de voedselvoorziening moeizamer. De Bronbekers redden zichzelf met het verbouwen van onder andere aardappelen en bonen op het landgoed. 

Een eerste schaduw viel over Bronbeek toen Hartog Bollegraaf als schrijver op Bronbeek uit zijn functie werd ontheven, wegens zijn Joodse afkomst. In zijn plaats kwam sergeant-majoor C. Kamstra. Hartog Bollegraaf werd later gedeporteerd. In de zomer van 1943 kwam hij met vrouw en dochter in Sobibor om. 

Opmerkelijk is dat het museumbezoek tijdens de oorlogsjaren gewoon doorgaat. Na een terugval in 1949 stegen de bezoekersaantallen weer. In 1943 verdubbelde het ten opzichte van 1939: maarliefst 15.000 mensen bezochten het museum. In de winter van 1944-’45 valt het bezoek nagenoeg stil.

Evacueren? Geen denken aan!

Najaar 1944 was het gedaan met de rust. Op 6 juni vochten de geallieerden zich eerst moeizaam een weg naar Parijs, om daarna sneller noordwaarts door te stoten richting Nederland. Op maandag 4 september werd Antwerpen bevrijd. Bijna twee weken later startte operatie Market Garden. De Bronbekers stonden al met de driekleuren klaar. Maar voor hijsen van de vlag was het nog te vroeg. De Duitsers eisten de evacuatie van alle burgers in Arnhem. Ook Bronbeek moet evacueren maar Rijnders weigerde.

Circa 95.000 mensen verlieten de stad de dagen erna. Rond tachtig man kreeg onderdak op Bronbeek. Ook de hele TBC-afdeling van het Gemeenteziekenhuis inclusief verplegend personeel werd op Bronbeek gestationeerd. Najaar 1944 Rijnders kreeg wederom het bevel om Bronbeek te evacueren. En weer weigerde hij. Als reden gaf hij op dat een dertigtal 80-plusser met stokken liep, dat er in het hospitaal 25 zieken lagen waaronder blinden en verlamden. De Duitsers lieten daarop de correctheid varen. Ze betaalden hun museumentree niet. Ze drongen het tehuis binnen zogenaamd om ‘opmetingen te doen’. Echter na beklag van Rijnders bij het Departement van Koloniën in Zutphen, lieten zij het tehuis met rust. Toch moesten uiteindelijk de Arnhemse evacués die op Bronbeek gehuisvest waren, op last van NSB-burgemeester het landgoed alsnog verlaten.

Maaltijd van suikerbieten

Om de nieuwe geallieerde aanval te pareren, zetten de Duitsers in 1944 de Over-Betuwe onder water. Ze sloten de toegang tot Arnhem af met slagbomen, bouwden wegsperringen en bunkers. Op de Velperweg kwam een versperring ter hoogte van de hoofdingang van Bronbeek. Men kon het landgoed alleen nog verlaten via een opstapje ter hoogte van het standbeeld van Willem II.

De winter van '44-'45 kwam in het teken te staan van voedsel- en brandstoftekort. Men rooide bomen met handzaag en bijl voor de stook. De maaltijd bestond haast alleen nog uit suikerbieten. De bewoners raakten verzwakt en velen moesten de werkzaamheden staken. De sterfte nam toe. Het aantal bewoners verdubbelde aanvankelijk: van 1 januari 1940 tot 1 januari 1945 van 85 naar 163. Daarna daalde het van 1 januari tot 5 mei 1945 van 163 naar 138.

V-1's en kannonengebulder

De voorbereiding voor de bevrijding door de geallieerden was in volle gang. In maart 1945 zagen de Bronbekers bombardementsvliegtuigen van de geallieerden richting Duitsland overvliegen. Kanongebulder kwam dichterbij. V-1’s vlogen over. Op 28 maart viel zo’n V-1 op de Oranjestraat in Velp, 1500 meter van Bronbeek verwijderd. Bronbeek zelf ontsprong de dans. Voor de derde keer kreeg commandant Rijnders een ontruimingsbevel. Dit maal omdat er naar geallieerde zenders zou zijn geluisterd. Rijnders legde het bevel uiteraard opnieuw naast zich neer. De gevechten die de volgende uitbreken voorkwamen een gedwongen uitzetting.

De zwaarste dagen in de oorlogsgeschiedenis van Bronbeek braken aan. Aan het begin van donderdagavond 12 april ontstond een hevig granaatvuur. De gebouwen dreunden op hun gevest. Inslaande granaten beschadigden het gebouw en vernielden bomen huizen in de buurt. Projectielen vlogen aan de voorzijde naar binnen. Bewoners pakten ze met een blik weer op en gooien ze uit het raam. Op vrijdag de 13e ontplofte een granaat bij de boerderij en vernielde de westelijke muur van de koeienstal. Koeien en paard werden met gevaar voor eigen leven in veiligheid gebracht.

Het hospitaal werd geraakt. Muren en plafonds raakten zo beschadigd dat ontruiming noodzakelijk was. Wie kon lopen bracht zichzelf in veiligheid. Zij die dit niet konden, werden met bed en al naar buiten gedragen. Ook ’s nachts duurde de geallieerde aanval nog voort. Door moedig en snel bluswerk van de bewoners brak op Bronbeek geen brand uit.

Bevrijd!

Op zaterdagochtend hield het kanonvuur plotseling op. Ook het geweer en mitrailleurvuur viel stil. Tegen 3 uur passeerden Engelse infanteriepatrouilles met stenguns in de aanslag het landgoed. Iedereen haastte zich naar de Velperweg om te groeten en te bedanken. Een tank stopte. de bemanning deelde sigaretten en chocolade uit. Blijheid overheerste onder de mensen maar Rijnders wilde de vlag nog niet hijsen. De Duitsers in Velp waren nog te dicht bij. op zondag 15 april Hoewel de meeste Duitsers zich al uit Velp hadden teruggetrokken, bombardeerden de geallieerden toch nog de Duitste stellingen in Velp. opnieuw stond het tehuis te schudden op zijn grondvesten. Maar niemand maakte zich op dat moment nog zorgen. Om 10 uur bereikte het bericht Bronbeek dat Velp bevrijd is.

Meer informatie en downloaden van de fietsroute Gelders Arcadië:

Circa:
Nee

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0