De wereld van de Amsterdamse kunstenaar, 80 - Patricia Werneck Ribas
De wereld van de Amsterdamse kunstenaar, 80 - Patricia Werneck Ribas
In het Eye Bar Restaurant van het Eye Filmmuseum, schitterend gelegen langs het brede IJ met aan de overkant het Centraal Station, spreek ik met foto/videokunstenaar Patricia Werneck Ribas. Op Art Rotterdam 2020 zag ik een bijzondere film van haar, ‘Tribal Affairs’ waarin ik Duitsers Indianen/ Native Americans zag imiteren met ‘powwow’ dansen in een wigwam.
Patricia, afkomstig uit Itapetininga, Brazilië, had van jongs af aan grote belangstelling voor film en kunst. Ze studeerde taal en literatuur aan de universiteit van São Paulo. In 2001 verhuisde ze naar Nederland. In Amsterdam ging ze fotografie studeren op de Fotoacademie. Ze maakte voornamelijk portretten.
Ophelia?
Omdat ze meer diepgang in haar werk wilde, ging ze in 2009 verder studeren op de Gerrit Rietveld Academie, afdeling VAV (Voorheen Audiovisueel). Daar ging ze, behalve foto’s ook video’s maken. Onder andere maakte ze in 2014 de video-installatie Ophelia? Ophelia, een personage van Shakespeare, verdronk onder mysterieuze omstandigheden in een ondiepe beek.
In de video reageerde ze op het beroemde schilderij ‘Ophelia’ van John Everett Millais. Ze wilde een onverwachte draai geven aan het verwachtingspatroon van de passieve vrouw. In drie zich gelijktijdig afspelende films zien we de afdaling naar de onderwaterwereld, het gevecht om in het water te blijven en ten slotte de vrouw aan de oppervlakte. De kijker krijgt het gevoel zelf onder water te zijn. Het was de eerst keer dat Patricia zo iets groots met video maakte.
Identiteit
Hoe zou ze haar thema omschrijven? Patricia: “Het gaat om identiteit. Ik begon mijn eigen identiteit te zoeken in relatie met anderen. Is er bijvoorbeeld een verband tussen uiterlijk en identiteit. Zegt iemands gezicht iets over hoe die persoon is? Voor sommigen was ik een vrouw uit een ‘exotisch’ land. Daar bleken allerlei ideeën aan gekoppeld te worden.”
Ze kwam erachter dat iemands identiteit vaak een geconstrueerde identiteit was, met vele fictieve aspecten. “Iemands huidskleur, plaats van herkomst, de vrienden, roepen allemaal ficties, constructies op. Als je het breder trekt geldt dat ook op een hoger niveau, voor begrippen als ‘de blanke man’, ‘niet-westerse religies’ en rituelen.”
Deconstrueren
In diverse video’s probeert ze die ficties te deconstrueren, bijvoorbeeld in ‘Tribal Affairs’. Waarom is ze zo gefascineerd door dit thema? Patricia: “Als jonge puber, ik was 11/12, was mijn droom: gelijkheid, ik was verliefd op het communisme. Een mooi ideaal voor Brazilië, vond ik. De wolk van het idealisme is daarna weggeblazen. Maar de droom van meer gelijkheid, eerlijkheid en rechtvaardigheid voor iedereen is gebleven. Dat vertaalt zich bij mij niet in zeer activistisch werk, maar wel werk met een grote focus hoe mensen zich tot elkaar verhouden en de gedachtenspinsels in de hoofden. Op de Academie maakte ik een documentaire over een ‘first nations’ meisje in Canada, waarvoor ik het nodige onderzoek verrichtte.”
Sleutelwerk
Heeft ze een sleutelwerk? Ze blijkt er twee te hebben. De eerste is ‘Ophelia?’ “Ik kreeg goede reacties. Het gaf me vertrouwen om verder met video te gaan.” Het tweede sleutelwerk is , ‘Tribal Affairs’. Patricia reisde naar een klein dorpje, Grimma, in de buurt van Dresden om beelden van ‘powwow’ bijeenkomsten te verzamelen.
We zien mannen en vrouwen met hoofdtooien van adelaarsveren, zingend en stampend met hun voeten terwijl ze luidruchtige belletjes om hun enkels dragen. In hun leren mocassins met kralen, patchwork schorten met franjes, glimmende rokken met lovertjes cirkelen ze langzaam in de grote tent.
“Sinds de jaren 1800 zijn Duitsers gefascineerd door indianen. Een ruwe schatting is dat 40.000 tot 80.000 mensen, verspreid over het hele land, deelnemen aan ‘powwows’. Ik monteerde een gesprek tussen twee tribale vrouwen uit Zuid-Amerika, kijkend naar de videobeelden van de Duitsers die langzaam dansen in hun ‘exotische’ kostuums. Het geluid van het gezang van Europeanen is op de achtergrond te horen terwijl de vrouwen spreken. Deze onverwachte opent een ruimte om na te denken over wat het betekent om 'de ander' te zijn.”
Culturele toe-eigening
De film is in veel landen vertoond, maar de reacties waren verschillend. Patricia: “In de meeste Europese landen en in Rusland vond men het culturele toe-eigening. In Brazilië vonden de kijkers het grappig, alhoewel ze zich bewust waren van het feit dat er sprake van dat er sprake van culturele toe-eigening was. In Duitsland is de film niet op een videofestival geweest. Is dit veel betekenend?”
Er tussen uit
Patricia is er een paar jaar tussen uit geweest, van 2015 tot 2017, vanwege een ziekte. Ze maakte er de foto installatie ‘Head (of a Woman)’ over. “Jammer dat ik er twee jaar ben uit geweest. Ik heb in die tijd geen bovennatuurlijke boodschap gekregen. Ik heb nagedacht over sommige dingen. Ik hoor dat er sommige mensen sterker uit tevoorschijn komen. Ik weet niet of dat voor mij geldt. Ik was al sterk. Ik moet er alleen doorheen. Wel heb ik geleerd sommige dingen meer los te laten.”
Gelijkwaardigheid
Wat is haar ervaring van het kunstleven? “Het is een mooi beroep, kunstenaar. Financieel is het wel een uitdaging. Daarom werk ik in opdracht, maak ik filmpjes voor de cultuursector: aftermovies, registraties en videoclips. Ook om in contact te komen met nieuwe mensen en andere delen van de maatschappij. En ik blijf lezen, vooral filosofie en literatuur.”
Tot slot, wat is haar filosofie? “Maatschappelijke gelijkwaardigheid is een groot goed. Dat geldt voor me zelf in mijn werk door geen misbruik te maken van mensen die kwetsbaar zijn. Door mijn blik zo open mogelijk houden en personen en dingen te benaderen zonder vooroordelen.”
Afbeeldingen
1) Ophelia, Main videostill, 2) Native Colors, video still, 3) tribal affairs, IMAGE 01, 4) tribal affairs, IMAGE 02, 5) Head of a Woman 1, 6) Head of a Woman 2, 7) Untitled 06, 8) Untitled 08, 9) Untitled 14, 10 Untitled 19, 11) portretfoto Patricia Werneck Ribas
http://www.patriciawerneckribas.com/
https://www.josildadaconceicao.com/patricia-werkneck-ribas
https://www.instagram.com/patriciawerneckribas/
