De wereld van de Amsterdamse kunstenaar, 91 - Lies Verdenius

De wereld van de Amsterdamse kunstenaar, 91 - Lies Verdenius

In NDSM Fuse Amsterdam zag ik in de tweede editie van Amsterdam Pop-up Print Gallery het werk van Lies Verdenius. Ze toonde litho’s van planten, de Oost-Indische Kers en de Japanse esdoorn, met zijn prachtig rode kleur.

Enige weken later ben ik bij haar op bezoek in haar atelier, een glazen ruimte achter in de tuin van haar huis aan een van de kades in Amsterdam-West. Twee jaar zit ze in dit atelier, vertelt ze. Daarvoor zat ze op zolder. De vloer van haar nieuwe ruimte is van stevig beton want het moet niet alleen een enorme lithopers dragen, maar ook een boekdrukpers,  flinke lithostenen en een bok met loden letters.

Lithosteen

Lithografie is haar specialiteit. Ze vindt het heerlijk om op de lithosteen te tekenen. Bij het afdrukken ervan ziet ze vaak nieuwe mogelijkheden. De natuur is altijd het uitgangspunt van haar werk en ze tekent de vormen nauwkeurig na op de lithosteen. Soms ontstaan er ook abstracte vormen, waarin de figuratieve elementen zijn gevat, zoals bij de verwerking van  planten, vissen, schelpen en fossielen.

Lies Verdenius wordt sterk geïnspireerd door oude Japanse kunst en cultuur. “Dat is al jaren zo. Ik ben opgegroeid in een huis met kunstboeken. Mijn vader was geïnteresseerd in Oosterse kunst. Hij had bewondering voor Japanse kunst, met name voor de houtsneden. Dat heeft me ‘aangestoken’. Vooral de esthetiek en het verhalende van Japanse houtsneden spreekt me aan. Het resulteerde in een boek waarin ik gedichten en prenten combineerde.”

Eerste litho

Toen ze zich in grafiek specialiseerde hield ze me aanvankelijk vooral bezig met lithografie, maar na een tijdje verdiepte ze zich ook in hout – en linoleumsnede. In 1973 maakte ze haar eerste litho tijdens de opleiding MO-tekenen. In 1977 schafte ze haar eigen lithopers, lithostenen, inktrollen en inkten  aan voor haar atelier in de Jordaan.  Later kwam daar nog een boekdrukpers bij en begon ze met het maken van kunstenaarsboeken. 

Daarnaast ontwikkelde ze zich in de fotografie. Die gebruikte ze als beeldmiddel. Een tijd lang combineerde ze de twee, maar vanaf 2000 was ze weer terug bij de lithografie, de fotografie was hulpmiddel geworden. Het belangrijkst was het maken van litho’s en boeken.

Sprekend over een eventueel sleutelwerk, vertelt ze een aantal belangrijke werken te hebben die daarvoor in aanmerking komen.

13 SURIMONO

Allereerst de serie ’13 SURIMONO’. “ Surimono staat voor kleine exclusieve houtsnede, waar ook een gedicht in is gedrukt. Een mooie serie Surimono, die te zien was op een tentoonstelling in het Rijksmuseum vormde de inspiratiebron voor  mijn eigen serie. Surimono betekent letterlijk 'gedrukte dingen'. Ik heb litho’s van schelpen gecombineerd met zelf geschreven gedichten. Het is een grote serie van 13 prenten, waarop naast de schelpen in kleur de gedichten zijn gedrukt.”

Twee jaar heeft ze er aan gewerkt.

Je kunt ze alle 13 naast elkaar leggen, dan krijg je een doorlopend strandlandschap. Ik zie ook nog een kind met een jampotje met schelpen – voor velen het begin van een verzameling. Ook Rembrandt was een grote schelpenverzamelaar. Er is ook een sint-jakobsschelp. Ze is vaak aan de Bretonse kust geweest, vertelt ze. 

Schelpen inspireren en intrigeren haar al erg lang, net zoals dat voor stenen het geval is. “Voor mij zijn ze een metafoor voor de gelaagdheid van de tijd - aardlagen - groeilijnen - historische tijdperken. Soms zijn de schelpen zo afgesleten en versteend, dat ze fossiel lijken geworden; ik fantaseer dan over alle wereldzeeën waar ze al in de loop der jaren hebben rondgezworven.

Misschien dat ik hierdoor ook zo'n sterke band heb met de techniek van de lithografie: de stenen, waarop ik teken en waarvan ik druk, zijn afkomstig uit miljoenen jaren oude steenlagen (sedimenten van schelpen) en het heeft iets aards om daarop te werken.”

Kaiawase Symbolon

Als tweede ‘Kai awase Symbolon’. Ook daarbij speelt de schelp een grote rol. De schelpen van het oude Japanse spel hebben aan de binnenkant schilderingen, vaak met scènes uit het verhaal van Genji, een Japanse roman die aan het begin 11e eeuw werd geschreven. Het doel van het spel is om een andere passende helft te vinden. “Het deed me denken aan het begrip Symbolon in de Griekse cultuur. Mijn vader was hoogleraar Oud-Grieks en vertelde me hierover. Ik drukte een boekje, dat vier fragmenten van teksten uit de Griekse Oudheid, één fragment van een verhaal van prins Genji en vier verhalen van mijzelf bevat. Het boekje zit in een cassette met negen schelpen met een tekening aan de binnenkant  van deze verhalen. Zo combineerde ik de Japanse en Griekse cultuur. Er komt een rede van Aristophanes in voor waarin hij ingaat op hoe het komt dat mannen en vrouwen zich tot elkaar aangetrokken voelen. Je moet de halve schelp omdraaien om te zien of ze bij elkaar horen, E- awase. Het lijkt wel een beetje op het memory spel, waar ook twee elementen bij elkaar gezocht moeten worden. Er komen ook doorgezaagde bikkels voorbij, die op dezelfde manier bij elkaar moeten passen.

Artist-in-Residency Kyoto

Als derde niet zozeer een sleutelwerk als een sleutelmoment: een Artist-in-Residency in Japan in 2012. Het was een uitwisseling tussen Nederland en Japan met kunstenaars, architecten en vormgevers. Het was georganiseerd door ‘Kyo-machiya’, een stichting tot behoud van oude huizen in Kyoto. “Het duurde zes weken. Ik had geen atelier tot mijn beschikking. Ik kwam op het idee iets met hout te gaan doen. Ik ging proefjes doen waarbij ik dunne papiertjes plaatste tegen bijvoorbeeld een houten deeltje van de voorgevel, de tatami mat van gevlochten bamboo, de ruit, een onderzettertje in de keuken. ‘Rubbing’ heet het, wrijven met inkt of met krijt.”

Daarnaast ging ze buiten in tempeltuinen, Zen-tuinen zitten tekenen. “Het was in het najaar, half oktober tot en met november, de droge periode. Er zijn duizenden tempeltuinen, met muren omsloten. In die zen-tuinen heb ik heel veel planten en stenen getekend. Terug in Amsterdam ben ik met rubbing doorgegaan. Het resultaat was een langwerpig boek.”

De Bijl

Ze laat me het boek ‘De Bijl’ zien. Ze kreeg ook cadeautjes in Japan, bijvoorbeeld toen ze een vel nat kozo papier tegen de tempelwand aandrukte  – dat hout van die wand is eerst verbrand ter conservering  -  en kreeg nadat het droog was aan beiden kanten een kleur. Dit papier is voor het omslag van het boek gebruikt. De eerste rubbing in het boek is van de schors van een boom. Er staat een rode cirkel op, dat zowel verwijst naar het teken voor ‘deze boom gaat voor de bijl’ als naar de rode cirkel in de Japanse vlag. Er is ook een dwarsdoorsnede van een boom te zien. Een Japanse die in Amsterdam als Artist in Residence was, vroeg ze om de originele Japanse haiku te kalligraferen in het boek.

Haar man, die een meubelatelier heeft, begon tafels te maken van boomschijven.  

De haiku is als volgt:

De slag van een bijl
en opeens die geur
van vers winterhout

Buson Yosa, 1716-1783, kalligrafie van Yoshimi Miyamoto

In wat lijkt op een boomstammetje zit een opgerold boekje met de titel ‘De specht’. Onder andere is er een afdruk te zien van een veertje en een rubbing van schors met een zwart gat, zoals die gemaakt kon zijn door een specht.

In dit boekje is de volgende haiku gedrukt:

Droge bijlslagen
te midden  het kreupelbos
Geklop van een specht

Kobayashi Issa (1763-1827)

Kisses by Koi

En ten slotte toont ze, als vierde, het boekje ‘Kisses by Koi’ uit 2014. “Koi karpers kom je veel tegen in Japan. Ik heb er een serie litho’s en teksten van gemaakt. De teksten soms ook in de vorm van een vis, met onderdruk van een sinaasappelnetje. Het geeft de suggestie dat de vis gevangen is. Ook heb ik het netje op het lijf van de karper gedrukt, alsof het gouden schubben zijn. Het was een heel karwei, maar leuk om te doen.”

We lopen nog even door het huis. In de ‘Dependance’ is de opslag van lijsten, prenten en boeken. In mappen zie ik diverse grote litho’s van onder andere lotus bloemen, koi karpers en schelpen. Op de gang hangen een aantal Japanse houtdrukprenten uit de 19e eeuw. In de woonkamer zijn rubbings te zien, er staat een boomstamtafel, gemaakt door haar man. Er zit een scheur in, maar die maakt het juist aantrekkelijk. Ook een uitschuiftafeltje is deze manier tot stand gekomen.

Meditatief

Lies Verdenius begon in 1975 met haar eerste exposite en sindsdien zijn er vele gevolgd. “Exposeren is leuk en leerzaam. Het geeft je inspiratie. Het is een verrassing je werk bij elkaar te zien. Je krijgt een mooi overzicht. Ook de gesprekken met mensen zijn de moeite waard. Het is natuurlijk fijn om wat te kunnen verkopen.”

Lies Verdenius is lid van diverse verenigingen zoals het Grafiek Platform, Drukwerk in de Marge, De Ploegh in Amersfoort en Ars Aemula Naturae in Leiden. Ook doet ze mee aan de jaarlijkse Beurs van kleine uitgevers in Paradiso.  De Koninklijke Bibliotheek en Museum van het Boek Meermanno – Huis van het Boek - hebben veel boeken aangekocht.

Tot slot, wat is haar filosofie? Lies Verdenius: “Het gaat me om verhalen waardoor ik geraakt wordt. Het kan een tekst zijn maar ook een beeld. Ik ga ermee aan de slag, en kom al doende tot verrassende ideeën die ik verder uitwerk. Het maken van rubbings is ook vaak heel meditatief. Het is voor mij de uitdaging om de inhoud en de vormgeving met elkaar in harmonie te brengen.

Afbeeldingen

1) Lies Verdenius Litho Red Acer Leaves 2) Boekje Kisses by Koi  Lies Verdenius, 3) De BIJL pagina  colophon Lies Verdenius, 4) De SPECHT in boomstam Lies Verdenius, 5) Hart and Peace Garden Kyoto Lies Verdenius, 6) Kaiawase Symbolon boek en spel Lies Verdenius, 7) Kunstenaarsboek Autumn dusk Lies Verdenius, 8) Lies Verdenius Litho O I Kersinkt, 9) Lies Verdenius portret, 10 Litho Nasturtium Alaska Lies Verdenius, 11) Litho Sunset Lotus  Lies Verdenius, 12) Omslag De BIJL en 2 open pagina s Lies Verdenius, 13) Squirrel flying 1 Lino en rubbing Lies Verdenius, 14) SURIMONO-Dubbelblad-2-web            

https://www.liesverdenius.nl/
https://arsaemula.nl/lies-verdenius/
https://www.deploegh.nl/project/lies-verdenius/