Gerrit Komrij wordt 50

Alweer bijna 20 jaar geleden werd Gerrit Komrij 50 jaar. Toentertijd was ik onder andere reporter van ‘De Cultuurbarbaar’.  Op de uitnodiging van Komrij en het feestcomité om naar Winterswijk te komen om het een en ander van zijn verjaardag mee te maken in het weekend van 27 maart 1994, ging ik graag in.

Winterswijk had het groots opgepakt. Er was een tentoonstelling in de plaatselijke bibliotheek, Theo Daamen had een prachtig schilderij gemaakt met een portret van de auteur. Er was een literaire middag met bevriende schrijvers, de Komrij-wandelroute werd opengesteld, er was een symposium en de kers op de taart was de wereldpremière later in het jaar in Winterswijk van Komrij’s toneelstuk ‘De Koning van Portugal’.

Mijn verslag in ‘De Cultuurbarbaar’ 2, mei 1994

Komrij, de schrik van menig letterkundige, die carrières kon maken en breken, de grote kritikaster van de ‘treurbuis’, de ‘Hema-intelectuelen’, het regentendom, de moderne architectuur, de feministen, het welzijnswezen, de cultuurfilosofen in ‘Absurdistan’ (Nederland) bleek ontroerd en ontdaan door zoveel eerbetoon. Hij bekende tegen de viering te hebben opgezien  en speciaal tegen het dankwoord dat hij zou moeten spreken. ‘Ik raad al mijn vrienden aan op hun 49e te sterven om paniektoestanden te voorkomen.’

Hiervoor was hem urenlang en van alle zijden lof toegezwaaid. Mevrouw Bea Nuis van de Culturele Raad zei blij te zijn dat Komrij ‘van de Olympus in Portugal naar Winterwijk was komen afdalen’. Willem Wilterdink, oftewel ‘Huizer Willem’ las gedichten van het feestvarken voor in het Achterhoeks, en Richard Nowak, een Poolse Neerlandicus in het Pools.

Arie, een neut

Martin Ros, hoofdredacteur van de Arbeiderspers, ging in op het kleurrijke verleden van zijn uitgeverij, toen op het dieptepunt, vlak voor ‘De Rode Burcht’ werd afgebroken, ‘Haring Arie’, een schrijvende taxichauffeur, nog de enige goedverkopende auteur van het fonds was. Haring Arie was gewoonlijk beschonken en ook op de bewuste dag trad hij, aldus Ros, in deze toestand in het kantoor van de Arbeiderspers binnen, en, gewapend met een stuk hout kwam hij dreigend op toenmalig directeur Landwehr af.

‘Mijn centen, mijn poen’ schreeuwde een wankelende Haring Arie, vervaarlijk met het stuk hout zwaaiende. Gerrit Komrij, toen redacteur met een bureautje verstopt achter de verwarmingsbuizen, wist Haring Arie zo af te leiden (het verhaal gaat dat dit gebeurde met de opmerking ‘Arie, een neut’) dat Arie zijn koers verlegde en pardoes tegen de verwarmingsbuizen knalde en neerzeeg. Hierbij was de Arbeiderspers voorlopig gered en vanaf dat moment begon de uitgeverij aan een stijgende lijn, die nog niet is opgehouden.

Paul van Cappeleveen, Komrij-kenner, en Rob Schouten, hoogleraar in de poëzie, deden een poging de plaats van Komrij in de literatuur te bepalen. Het lukte beide sprekers niet  de auteur helemaal in de greep te krijgen.Van Cappeleveen wees onder meer op de polemische toon, de barokke gedachten en de claustrofobie. Schouten vond het werk anti-burgerlijk, verwant aan onder meer Petronius, auteur van Satyricon, de Commedia dell’Arte, Rabelais, Karl Kraus, Valery, Benn en Kavafis, schrijvers wier werk ressorteert onder wat Oscar Wilde noemde ‘The truth of masks’. Hij hoopte dat Komrij de literaire canon in zou gaan als literaire oproerkraaier.

Kippenhok

Hugo Brandt Corstius memoreerde het feit dat Komrij in 1944 was geboren (naar Komrij’s eigen zeggen in een kippenhok) en vertelde dat hij meteen bij Lou de Jong was gaan zoeken. Was Gerrit goed of fout in de oorlog? Gerrit bleek helemaal niet genoemd te worden, maar de plaats Winterswijk wel, en zelfs twee maal.  In deel 10A en in deel 10B. In deel 10B bleek hetzelfde te staan als in deel 10A. Iets over de rol van de burgemeester en over oproepen aan de mannelijke bevolking van Winterswijk om spitwerk te verrichten.

1944 was een vruchtbaar jaar voor literair Nederland, zo ging Brandt Corstius verder.  Zo werden behalve Komrij geboren: H. Plomp, A. Korteweg, A. Zuiderent, J. With, H. Knopper, F. de Jonge, J.F. Vogelaar, T. Anbeek en C. Peeters. In het bijzonder betreurde hij dat de laatste, Carel Peeters, eindredacteur van de ‘Republiek der Letteren’ van Vrij Nederland, niet van de partij was.  BC zei erg in de stemming te zijn om flink op hem af te geven. Maar bij ontstentenis van het slachtoffer liet hij dat maar achterwege; het was ten slotte feest. Gerrit had terecht de P.C. Hooftprijs voor essayistiek ontvangen, want ‘zijn gedichten zijn essays’.

Fabeldieren

Vandaar dat het logisch was dat een gedeelte van de P.C. Hooftprijs (50.000 van de 125.000 gulden) besteed was om zijn ‘Verzamelde gedichten tot gisteren’ tegen een spotprijs (35 gulden) uit te geven. BC zou BC niet geweest zijn als hij niet was gaan tellen. Zo kwamen er veel dieren voor in de gedichten van Komrij: 90 stuks, inclusief enige fabeldieren. Daarnaast waren er overmatig veel lichaamsdelen, waarbij het hoofd met alle onderdelen ervan het hoogst scoorde:  45 stuks, gevolgd door de ledematen: 30 stuks. De geslachtsorganen en het achterste eindigden op een goede derde plaats: 20 stuks.

De kern van het werk van Komrijh werd door BC getraceerd in de combinatie van lichaamsdelen en dieren en hierin was Komrij schatplichtig aan de schrijver/dominee Jacob Revius (ca. 1630), die zijn standplaats had in ….. Winterswijk.

Jan-Jaap Sorber, Komrij’s klasgenoot en vriend uit zijn middelbare schooljaren, zong een lied dat beiden destijds op de school cabaretavond zongen ‘Wij zijn cultureel’ en tenslotte overhandigde de directeur van de Arbiderspers, Ronald Dietz, het laatste, van een mooie lederen band voorziene, exemplaar van ‘Alle gedichten tot gisteren’ aan de auteur. De volledige oplage bleek reeds halverwege de boekenweek volledig uitverkocht te zijn, zo deelde Dietz mede.

Saudade

In zijn dankwoord waartegen, zoals gezegd, de gehuldigde zeer had opgekeken, zei Komrij zeer van Winterwijk te houden, maar dan wel in de zin van het Portugese saudade: ‘Een heimwee naar iets waar je niet bent. In die zin houd ik van Winterswijk.’