Heritage, culture, refugees and peace building - verslag van een workshop

Kan cultuur op een positieve manier bijdragen aan oplossingen voor maatschappelijke problemen? De organisatoren van de workshop heritage, culture, refugees and peace building vinden van wel. In het Amsterdamse Spring House kwam een groep erfgoedstudenten en professionals bij elkaar om zich hier verder in te verdiepen.

Cultureel erfgoed als maatschappelijk platform
De connectie tussen cultureel erfgoed en de samenleving is tegenwoordig steeds meer zichtbaar.
Een recent voorbeeld is de aandacht voor de Zwarte Pieten-discussie. Maar toch valt er volgens organisator Jasper Visser nog veel te winnen op dit gebied: “De huidige, passieve, introverte houding van cultuur en erfgoed zijn eindig: tot de subsidie stopt. In een snel veranderende samenleving hebben cultuur en erfgoed de kans om een grotere rol te gaan spelen in de maatschappij, en zo op nieuwe manieren waardevol te zijn. Erfgoed kan bijvoorbeeld het platform zijn voor de maatschappelijke vernieuwing, waar op veel gebieden behoefte aan is.”

Maar hoe doe je dat, een platform bieden voor een maatschappelijk doel? Volgens spreker Diana Walters (Cultural Heritage without Borders) is goede communicatie een pre. Zij laat de deelnemers een afbeelding omschrijven aan een ander die deze afbeelding zelf niet mag zien: een hartje en een ster die een driehoekvormen. Dit zijn simpele symbolen die in de Westerse cultuur heel bekend zijn. Maar wat voor de één bekend terrein is, is dat voor een ander niet. De oefening laat zien dat het goed is om je hiervan bewust te zijn wanneer je communiceert met anderen over maatschappelijke of culturele onderwerpen. Diana heeft dit zelf vaak meegemaakt tijdens haar werk voor Cultural Heritage without Borders. Dit is een organisatie die cultureel erfgoed gebruikt om mensen weer nader tot elkaar te laten komen na een oorlog of conflict, zoals met het project ‘Journeys of Peace’ in Kenia. Het conflict wordt hiermee niet opgelost, maar door bij te dragen aan het opstarten van een dialoog wordt gewerkt aan ‘peace building.’

Het nut van een ‘safe space’
Om tot een dialoog over botsende opvattingen of problemen te kunnen komen, moeten mensen zich kwetsbaar durven opstellen. Hiervoor is een zogenaamde ‘safe space’ nodig. Een situatie die eerst oncomfortabel en onstabiel kan aanvoelen om die kwetsbaarheid naar voren te brengen, maar ook zorgt voor een zeker verwantschap in een groep om tot nieuwe inzichten te komen. Uit ervaring van de sprekers tijdens deze workshop blijkt dat de focus op een gemeenschap ligt: binnen een redelijk gelijkgestemde groep is er meer mogelijkheid om een echt gesprek op te starten en problemen uit te spreken.

Het inzetten van erfgoed om bij te dragen aan het oplossen van maatschappelijke problemen draait in Diane Walters’ woorden om “politics of small steps and achievements.” Er moet gewerkt worden aan het opbouwen van vertrouwen en het tactisch omgaan met langlopende conflicten. Het toepassen van cultureel erfgoed in deze context is een laagdrempelige manier om een gedeelde communicatie op te starten, alsook een optie om de maatschappelijke relevantie van cultureel erfgoed te laten zien. Een stap die volgens Jasper Visser belangrijk is voor de culturele sector : “Ik geloof in 'social institutions': instellingen die samen met alle betrokkenen duurzaam waarde creëren. Dit betekent een verandering van intern naar extern georganiseerd, van centraal naar gedistribueerd, van top-down naar bottom-up, en zo nog een flink aantal veranderingen. Het betekent (…) dat instellingen werken vanuit het (vaak lokale) publiek en het verhaal dat ze te vertellen hebben, in plaats van vanuit de collectie en de internationale toerist. Er is niet één model social institution, er zijn geen checkboxen: het is voor iedere organisatie anders.”

Deze workshop is een van de vele creatieve voorbeelden van de maatschappelijke functie die cultureel erfgoed heeft en in de komende jaren zou kunnen worden uitgebreid. Hoe?
“Op allerlei manieren, maar graag in actie!” aldus Jasper.