#Kerkverhalen | Een 'drietrapsraket' in een kathedraal

De nieuwe schildering in de kalot van de HH. Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam

 

Stel je voor: je gaat een belangwekkende reeks wandschilderingen restaureren en compleet maken. Blijf je dan binnen de gebaande paden of ga je juist verder in de geest van de eerdere schepper(s)? Decoratief-restauratief schilder Jojanneke Post koos in de HH. Laurentius & Elisabeth Kathedraal in Rotterdam voor het laatste. Ze herstelde, reconstrueerde, maar breidde het werk van de bekende schilderende broers Jan en Kees Dunselman daar waar nodig ook uit. Het resultaat is schilderwerk in drie dimensies.

“Ik werk hier in een creatief spanningsveld”, zegt Post. “Aan één kant staat de interpretatie, aan de andere kant de traditie. En je weet nooit te voren wat er uit gaat komen. Je leert de broers Dunselman wel goed kennen.”  We ontmoeten haar in een inspirerende omgeving. De HH. Laurentius & Elisabeth Kathedraal in Rotterdam, letterlijk de ‘zetel’ van de bisschop en als zodanig in gebruik sinds 1967 (?), is een mooi neoromaans bouwwerk, in twee fasen neergezet tussen 1906 en 1922. Wie binnenkomt wordt getroffen door de ruimtelijke werking, een prachtige akoestiek en zeer fraaie kunst die helaas lang ondergewaardeerd bleef.

De wandschilderingen van de broers Jan en Kees Dunselman (1863-1931 resp. 1877-1937) springen er in dit alles duidelijk uit. Jan was een prominent kerkschilder, zijn broer Kees nam in 1930 (?) het werk van de toen al zieke Jan over en had weer zijn eigen, sterke, inbreng. Kunsthistorica Bernadette van Hellenberg Hubar, als adviseur betrokken bij dit project, beschrijft in haar nieuwe boek over hun schilderingen hier hoe ze samen “met hun kleurige schilderingen een krachtig stempel hebben gedrukt op het gesamtkunstwerk in de kathedraal”.* Kees zorgde met zijn inbreng als het ware voor de ‘tweede trap van de raket’. In de woorden van Van Hellenberg Hubar: “in 1930 zouden we naar Jan Dunselman hebben gekeken door de ogen van zijn broer Kees.” Dat kijken was er overigens vanaf 1964 voor lange tijd niet bij: in het voetspoor van de liturgische vernieuwingen van die dagen zorgde een kwistig gehanteerde witkwast bijna voor vergetelheid. Bijna, want fotomateriaal en andere documentatie bleven bestaan en een onbekende maecenas maakte de restauratie vorig jaar mogelijk.  

En nu treedt Post dan nu als ‘derde trap van de raket’* in beider broers voetsporen: “Ik heb hier ontzettend veel geleerd. Jan en Kees reikten me dingen aan en die mocht ik restaureren, soms afmaken, en ook aanpassen aan deze tijd.” Haar achtergrond is ambachtelijk: al jaren maakt zij niet alleen hout- en marmerimitaties en verguldwerk, maar ook schilderingen op wanden of doek in verschillende stijlen en thema's. Geen overbodige luxe in een omgeving waar vocht, salpeter en witkalk om de voorrang vochten bij het te lijf gaan van de schilderingen, zozeer dat veel werk ernstig was aangetast. Post bracht, en dat is uniek, naast het broodnodige ambachtelijke ‘spoorzoeken’ ook haar empathie in voor beide broers Dunselman in. In de nieuwe Bavo in Haarlem had ze al uitgebreid met tijdgenoten van de broers kennisgemaakt.

We lopen met haar vanaf de ingang naar voren, naar de absis, een plaats waar de drievoudige inbreng van beneden naar boven mooi af te lezen is. Boven de plint van natuursteen zien we een afbeelding van het Laatste Avondmaal waarop Jan in warme kleuren Christus en zijn apostelen weergeeft . Iets hoger al flankeren, op de triomfboog, de aartsengelen Michaël en Gabriël , ontwikkeld op basis van het werk van Kees, de absis. Kees maakte daarnaast de schilderingen in de ‘kalot ’, een half koepeltje, letterlijk het hoofddeksel van de apsis, en het is vooral daar dat Post heeft moeten restaureren en kunnen vernieuwen. Net als die van Kees, lijken haar schilderingen wat minder warme kleuren te hebben dan die van Jan. Dat is bewust gedaan. Post: “Ik wilde, net als Kees, een wat meer afstandelijk effect bereiken, omdat het op deze plaats gaat om iets verhevens, om de majesteit van Christus. Ik heb lang gezocht hoe hij dat deed, en ontdekte dat hij daarvoor lagen van grijstinten gebruikte.”  Maar waar Kees de afstandelijkheid ook in zijn keuze van de evangelisten en engelen rond Christus koos, wilde Post juist weer de mensen in de kerk een handreiking geven. “Ik schilderde bestaande mensen, soms zie je ze gewoon in de kerk, en ze zijn, soms met hun ‘kleurtjes‘, een afspiegeling van het kerkvolk.”  Of ze wel eens het gevoel had dat de broers meekeken?  Lachend:  “Ik hoopte het soms wel, als ik even vastliep.”   

Het werk aan de apsis is maar een deel van de tripartite interactie tussen de broers en Post: nog los van het sjabloneerwerk en andere ‘kleinere’ klussen herbergt de Rotterdamse witkalk nog steeds raadsels, die wachten op onthulling.


 

Verwijzingen

De * in de tekst hierboven verwijst naar de volgende informatie:

  • Bernadette van Hellenberg Hubar, m.m.v. Jojanneke Post (Davique Sierschilderwerken) en Marij Coenen. Tussen Gabriel en Michael. De schilderingen van Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Rotterdam: HH. Laurentius & Elisabethparochie, 2017. ISBN 978-90-820976-2-7. Dit E-boek kan gratis gedownload worden via de website van de kathedraal, het bisdom, Davique Sierschilderwerken en VanHellenbergHubar.org. Voor de downloadpagina op de laatste site volg je deze link.
  • Is dit beeld van een drietrapsraket gepast in een kathedraal? Ik hoop het. Ik verschuil me graag achter de bekende mystica Theresia van Lisieux (1873-1897) die in haar geschriften het toen zeer moderne beeld gebruikte van een lift als middel om tot God te komen.

 Afbeeldingen met bijschriften

  1. Jojanneke Post bezig met de finishing touch van de baard van Christus Koning/heilig Hart. De foto is genomen vanaf de steiger in de kathedraal te Rotterdam. Foto Léontine van Geffen-Lamers, Monumentenfotograaf.nl december 2017.
  2. De kalotschildering van Jojanneke Post geïnspireerd door het ontwerp van Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Foto Davique.nl 2018.
  3. Detail van de foto van F. H. van Dijk van de Laurentius & Elisabeth Kathedraal uit 1953. In de kalot (boven de polychromie van zijn ouder broer Jan), op de triomfboog eromheen en op de muren en het tongewelf van de koortravee zit werk van Kees Dunselman uit 1929-1930. Herkomst Stadsarchief Rotterdam, nr 4100_1976-6476.
  4. De stand van zaken op de steigers in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam op 9 november 2017. Foto Davique.nl 2017.
  5. Jojanneke Post, Het rechterdeel van de schilderingen in wording met centraal de apostel wiens hoofd op het fotoportret van Kees Dunselman is gebaseerd. Links van hem zit een type, rechts is Paulus weergegeven, geïnspireerd door een man van Nederlands-Surinaamse afkomst. Foto bvhh.nu 2017.
  6. Vue op de schilderingen in de kalot van de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam op 8 januari 2018. Foto bvhh.nu 2018.

Al het beeldmateriaal mag gebruikt worden op basis van de Creative Commons license (met naamsvermelding en zonder commercieel gebruik), behalve de foto's van Léontine van Geffen-Lamers van Monumentenfotograaf.nl en het Stadsarhief Rotterdam, waarop alle rechten zijn voorbehouden en waarvoor dus toestemming moet worden gevraagd.

Bezoek de kathedraal van Rotterdam

Ben je in Rotterdam, ga de kathedraal dan eens bekijken:

  • Het parochiecentrum is vrijwel iedere dag geopend tot 13:00 uur: op werkdagen vanaf 10:00 uur en zondags na de mis.
  • Bezoekadres: Robert Fruinstraat 36 (achterzijde kathedraal)
  • Voor verdere contactgegevens en bereikbaarheid met openbaar vervoer surf naar de site van de kathedraal.

Verkorte link van dit item: http://bit.ly/2EWDnXc-ITIN

Jaar:
2017 / 2018
Circa:
Nee

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0